Engelli kotasını doldurabilmek için işe aldığımız bir çalışan başka bir ile taşındı. Başka bir ilde ikamet etmesi sigortalı olmasına engel olur mu? Feride K. 4857 sayılı İş Kanunu’nda;

• İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın da (işveren) ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşme,
• Uzaktan çalışma, işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi olarak tarif edilmiştir.

Ayrıca işçi ile işveren arasında hizmet akdinin kurulabilmesi için iş görme, ücret, bağımlılık ve zaman unsurlarının birlikte gerçekleşmesi gerekiyor.

***

Engelli işçinin iş görme edimini uzaktan çalışma ilişkisiyle gerçekleştirmesi mümkün bulunmakla birlikte, uzaktan çalışmanın yapıldığı yerin aynı il içinde veya farklı ilde olması hizmet akdinin kurulmasına, dolayısıyla engelli işçinin ikamet ettiği il dışındaki farklı bir ilden sigortalı olarak bildirilmesine engel teşkil etmeyecektir.

Bu bakımdan engelli işçinin işyerinin bulunduğu il içinde veya il dışında ikamet ettiğine bakılmaksızın işyerine fiilen gelmiyorsa, bu durumda uzaktan çalışma sözleşmesi imzalanması ve uzaktan çalışabileceği bir görev verilmesi önem taşımaktadır. Ayrıca muhtasar ve prim hizmet beyannamesiyle yapılacak bildirimlerde uzaktan çalışma gün sayısının 30 gün olarak sisteme girilmesi, uzaktan çalışma sözleşmesinde yer alan işin tanımına uygun bir meslek kodunda istihdam edilmesi gerekmektedir. Aksi halde uzaktan çalışmaya uygun bir meslek kodunda SGK’ya bildirilmesine rağmen fiilen çalışmadıkları tespit edilen kişilerin bu işyerinden bildirilen hizmetleri iptal edilmektedir.

***

İş Kanunu’na göre 50 veya daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işverenlerinin % 3 oranında engelli istihdam etmekle yükümlü olmaları, bu yükümlülüklerini yerine getirmemeleri halinde her bir engelli işçi ve her bir ay için 2025 yılı itibariyle 30.081 TL idari para cezasıyla karşılaşacak olmaları nedeniyle, uygulamada engelli işçilerin fiilen istihdam edilmeyip sırf engelli kotasını doldurma maksadıyla sigortalı olarak bildirdikleri sıklıkla görülebilmektedir.

Sosyal güvenlik mevzuatına göre fiili çalışmaya dayanmayan sigortalılık “sahte sigortalılık” olarak adlandırılmaktadır. Sigortalı olarak bildirilen kişilerin fiilen çalışmadıklarının, başka bir anlatımla sahte sigortalı olduklarının tespiti halinde ise bu süreler zarfındaki prim günleri iptal edilmekte, ödenen primler iade edilmeyerek Kuruma irat kaydedilmekte, ilgili işyeri asgari ücret desteği ve prim teşviklerinden yasaklanmakta, ayrıca ilgililer hakkında Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunulmaktadır.

Bunlar da bir tarafa sahte sigortalı olduğu işyerlerinden bildirilen prim günleriyle birlikte emekli aylığı bağlandığı tespit edilen kişilerin emekli aylıkları iptal edilmekte, ayrıca geriye yönelik 10 yıla kadar ödenen emekli aylıkları ve sağlık masrafları faiziyle birlikte kendilerinden geri alınmaktadır. Haliyle çalışmadan sigortalı olarak bildirilen kişilerin, bu durumun tespiti halinde emekli aylıklarının iptal edilme riski, emekli olduktan sonra da devam etmektedir.

***

Öte yandan mevcutta 50 veya üzerinde sigortalı çalıştıran özel sektör işverenlerinin engelli istihdam yükümlülüğüne riayet etmedikleri takdirde karşılaşılacak olan yaptırımların ağırlığı nedeniyle, birçok firmanın gerçekte fiilen çalıştırmadıkları engelli kişileri sigortalı olarak bildirdikleri de maalesef ki ülkemiz gerçeklerinden biridir.

İŞKUR İl müdürlüklerince engelli istihdam yükümlülüğünü yerine getirmemiş işverenlere çalıştırılmayan her engelli ve her ay için 30.081 TL idari para cezası uygulandığı dikkate alındığında gerek mevcutta yaşanan fiili durumun, gerekse sahte sigortalı bildirimlerinin SGK’ya verdiği zararın da göz önünde bulundurularak engelli istihdam yükümlülüğünün ve yaptırımlarının yeniden gözden geçirilmesinde yarar bulunmaktadır.

Kaldı ki çalışma gücünün % 40’ından fazlasını kaybetmiş kişilerin emekli aylığına hak kazanma koşullarının diğer çalışanlara göre daha kolay olduğu dikkate alındığında, sahte sigortalı bildiriminde bulunulan kişinin engelli olması durumunda, SGK’nın yaşamış olduğu zarar da katlanarak artmaktadır.

***

Ayrıca Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik uyarınca İŞKUR İl Müdürlüklerince engelli yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenlere idari para cezası uygulanmadan önce işverenlerin,

• Engelli işçi taleplerinin İŞKUR tarafından karşılanıp karşılanmadığının,
• Engelli işçi çalıştırma yükümlüklerini kasten yerine getirip getirmediklerinin,
• İŞKUR tarafından önerilen engelli işçilerin ağırlaştırıcı koşullar öne sürülerek kabul edilmeme durumlarının bulunup bulunmadığının,

Sorgulanması gerekiyor. Aksi durumda engelli açığı için İŞKUR’dan engelli işçi talebinde bulunan, ancak bu talebi karşılanmayan işverene idari para cezası uygulanması haksız ve hukuksuz bir yaptırımdan öte gitmeyecektir.