Dün gece öncü mü yoksa artçı mı bilemediğimiz bir ekonomik deprem yaşadık. Gece saatleri olduğundan pek fazla hissedilmedi. Ama önemsizleşmesinin asıl nedeni sabah piyasalar açıldığında aşırılığın çoktan gitmiş olmasıydı.
Gelişmelere bakıldığında yine Japon ev kadınlarının başımıza çorap ördüğünü söyleyebiliriz. Bu ev kadınlarının Türkiye ilgisi hiç yabancı değil. Gece piyasalar çok sığ iken TL dolar karşısında 6,37’ye kadar değer kaybediyor. Sonra piyasalar derinleşince dolar/TL paritesi 5,80’lerde denge sağlıyor.
Eğer “ekonomide sorun yok, müjdeler geliyor ve gelmeye devam edecek” mantığı ile bakıyorsanız gerçekten hiç ama hiç sorun yok. Mesela mevsim etkilerden arındırılmış işsizlik oranı yüzde 14,0 ila 2009 büyük küresel krizin bile üzerine çıkmış ama siz sorun yok diyorsanız sorun yoktur.
Kur gece çıkmış ama sabah inmiş ise yine sorun yoktur.
İyi ama bu kadar mı? Yani hiç ders almayacak mıyız?
***
Bir de sorun tarafından bakalım.
Çin ile ABD arasında bir ticari savaş var. Bu savaş dünya ekonomisinde durağanlığa yol açıyor. ABD merkez bankası FED bu yıl faiz artırımlarından faiz indirimlerine geçti.
Dünya adeta tetikte yeni bir kriz dalgası bekliyor. Borçlanarak büyüme modelinin bittiğini herkes biliyor aslında. 80’lerdeki “arz iktisadı” dönemi miadını doldurdu.
Gelir dağılımındaki bozukluk yeniden diktatör liderler yaratmaya başladı. Herkes bir arayışta ama çözüm gözükmüyor.
Bir gün oradan, bir başka gün buradan patlamalar yaşanıyor. Şimdilik hemen onarımlarla bu patlaklar kapatılıyor ama nereye kadar.
Velhasıl sürekli bir sarsıntı halinde yaşıyoruz.
Bu dönemlerde yaşanan borsa yükselişlerini “tükeniş rallisi” olarak görebiliriz.
Bizi ilgilendiren ise şu: Her sarsıntıda en fazla sallanan ülkeler arasına girdik. Dünya 3 sallanıyor, biz 5. Dünya 5 sallanıyor, biz 7...
Dün geceki sallantının bize söylediği aslında buydu. Tedbirinizi alın, ilk büyük sallantıda hemen siz yıkılmayın diyor piyasa.
Aslında bu bizim için bir şans olabilir. Öncü sallantılar nedeniyle sağlam önlemler alabiliriz. Bu sayede büyük sallantıdan daha az hasarla çıkabiliriz.
Tabii nereden baktığımıza bağlı.
Hain dış güçler diye bakarsak, meydanlarda milleti kandırmanın ötesinde bir şey yapamayız. Yok işi ciddiye alırsak çok ama çok önemli fırsatları kullanabiliriz.
***
Venezuela, Arjantin ve İran... Sonra Türkiye.
Şu an emsal ülkeler olarak sınıfımız buraya indi. Bir zamanlar Brezilya, G. Afrika, Rusya ile kıyaslanıyorduk.
G. Afrika parası RAND 2016 başında dolar karşısında 17,0’ye kadar değer kaybetmişti. Şimdi 15,20’de.
Brezilya parası REAL 2016 başında dolar karşısında 4,15’e kadar değer kaybetmişti. Şimdi 4,11’de.
Rusya parası RUBLE 2016 başında dolar karşısında 83,0’e kadar değer kaybetmişti. Şimdi 66,0’da.
Türkiye parası LİRA ise 2016 başında dolar karşısında 3,07’ye kadar değer kaybetmişti. Şimdi 5,80’de.
İBRAHİM KAHVECİ KARAR TV'DE DOLARDAKİ YÜKSELİŞİ YORUMLADI:
Mesele sadece para birimi değil elbette. İstihdam ve işsizlik oranlarından alın, enflasyon ve faizlere kadar bir çok farklılık içerisindeyiz. Sınıfımız artık çöküş ülkelerine benziyor.
Dün gece yaşanan sarsıntı bize bir kez daha yeni bir dalgalanma işareti verdi. Doların 5,75’den 5,45’e düşmesini düğün bayram karşılayan ağızlar birden sustu. Oysa temelde sorunlar çözülmedikçe dolar ha çıkmış, ha düşmüş ne fark eder.
***
Velhasıl zayıf halkayız.
Bir an önce yönümüzü ve programımızı oluşturmamız gerekiyor.
Aksi halde ağzımızı açıp Çin’den, Rusya’dan para gelecek diye bekler dururuz.
Ama bu bekleyişte kaybettiğimiz değerlerimizi yıllar geçse de telafi edemeyiz bilesiniz.
