Geçen yılın son çeyreğinde başlayan küçülme oranı bu yılın ikinci çeyreğinde de devam ederek üç çeyreklik ardışık küçülme süreci devam etti. Büyüme (küçülme) oranları: 2018 4’üncü çeyrekte – 2,8; bu yıl ilk çeyrekte -2,4 ve ikinci çeyrekte -1,5.
Büyüme bütün iktisadi faaliyetlerin toplulaştırılmış, bileşik ve nihai sonucunu gösterdiği için; neredeyse en önemli ekonomik göstergedir. Doğrusu bu verilerin beklenen ve tahmini kolay ön göstergeleri de vardı. Bankacılık ve kredilerdeki gelişim buna iyi bir örnektir.
BDDK’nın yayınladığı verilere göre, bankacılık sektörünün Haziran 2018 sonu itibarıyla verdiği toplam Türk Lirası krediler toplamı 1.512 milyar TL’ydi. Haziran 2019’da bu tutar artmadığı gibi, cüzi bir miktarda (5 milyar TL) azalmış. Banka müşterilerinin aldıkları bu krediler için ortalama yüzde 20 oranında faiz/kâr payı ödediği varsayıldığında; Haziran 2019’da kullanmış olan bu kredileri için borçluların, bankalara 302 milyar TL faiz/kâr payı ödemiş olduğu görülür.
Yani bankalara borçlu olan gerçek ve tüzel kişiler, bankalara ellerindeki 302 milyar TL kaynağı vermişler ve tekrar istememişler. Ya da istemişler ama alamamışlar.
Kaynak sıkıntısı çekmeyen fakat ilave risk almak istemeyen, kredibilitesi yüksek firmalar bu dönemde ilave kredi almak istememiş olabilirler. Bankalardan alınan kısa vadeli kredileri kendilerine işletme kredisi yapmış ve geri ödeme yapar yapmaz tekrar kredi kullanmak istemiş olan ancak kredibilitesi düşük olan bazı firmalara da bankalar kredi vermemiş olabilir. Sonuçta 2018 Haziran’ındaki 1.512 milyar TL olan kredi miktarı, 2019 Haziran’ında 1.507 milyar TL’ye düşmüş. Enflasyonu, satın alma gücünü hesaba katmadan, kabaca kredi mevcudu aynı kalmış diyebiliriz.
Olaya biraz yakından bakınca, toplamda olmayan değişikliğin, alt dağılımlarda gerçekleşmiş olduğunu görüyoruz. Kamu bankalarının 2018 Haziran’ında 540 milyar TL olan kredi bakiyeleri 2019’da 610 milyar TL’ye çıkmış. Öte yandan diğer tüm özel sektör bankalarının TL kredi bakiyeleri bu bir yıllık süre zarfında 75 milyar TL azalmış. Eğer kamu bankalarında da özel sektör bankaları gibi bir büzülme yaşansaydı; toplam krediler 1.408 milyar TL’ye düşerdi. Yüzde 15,72 enflasyon da dikkate alındığında toplam kredilerin reel satın alma gücünün 1.217 milyar TL’ye düşmüş olduğu anlaşılır. Olması ve umulması gereken reel kredi seviyesi, neredeyse üçte bir oranında büzülmüş. Krediler, iktisadi faaliyet artışının temeli olan tüketim ve yatırım harcamalarının, yani büyümenin, en önemli kaynağıdır.
İlk bakışta bu rakamlar için, Türk Lirası kredi vermek konusunda özel sektör frene basmışken, kamu bankaları gaza basmış yorumu yapabiliriz. Bu konuyu yorumlayanlar, özel sektör bankalarının risk yönetimini çok iyi yaptığını fakat kamu bankalarının risk yönetimini başaramadığını söylemiyorlar. Ya da özel sektör bankalarının göremediği ve kamu bankalarının gördüğü fırsatlar gibi analizleri de kimse yapmıyor. Neredeyse herkes, ekonomi yönetiminin telkin ve teşvikleri doğrultusunda kamu bankalarının kredileri artırdığı konusunda hemfikir. Bankaların kârlarını daha da çok artırmak amacıyla risk yönetimini göz ardı ederek yüksek miktarda krediler vermesi, nasıl her zaman doğru değilse; riskli ortam dolaysıyla özel bankaların kabuğuna çekilmesi, büzülmesi ve kredilerini geri çağırması da her zaman doğru olmayabilir.
Kamu böyle ortamlar için vardır. Genişleme dönemlerinde risk almaya çok iştahlı bankaları ilave makro ihtiyati tedbirler alarak sınırlayabileceği gibi; daralma dönemlerinde de Merkez Bankası’yla birlikte tüm bankacılık ve finans sektörüne teşvikler ve kolaylıklar sağlayarak kredilerde büyüme sağlamaya çalışabilir, çalışmalıdır da.
Kamunun aldığı tedbirler ve uyguladığı yöntemler niçin başarılı olamıyor ve hatta ters etki oluşturuyor, tartışacağız.
