Önceki yazıda, kredi artış oranları bakımından, 2002 Aralık - 2019 Eylül döneminde, Türkiye’nin kaydettiği yüzde 262 artış oranıyla dünya şampiyonu olduğunu yazmıştık. Rusya’da yüzde 142’le ikinci.

Veriler, reel kesime verilen krediler ile bir ülkenin gelişmişlik seviyesi arasında doğru orantı olduğunu gösteriyordu.

“Madem bir ülke ekonomisinin kalitesi ve gelişmişlik seviyesi verilen kredilerle doğru orantılıdır; o zaman her ülke, verebildiği kadar kredi versin ve kalkınsın” denilebilir mi?

Muhtemelen dünyanın pek çok ülkesinde böyle düşünen ve yapan pek çok yönetim vardır. Acaba, yasal alt yapı ve etik çerçeve hazırlanmadan “verdirilen krediler” nasıl sonuçlar doğurmuş?

Toplam krediler içinde, son on yıl içinde görülen en yüksek kanuni takip (KT) ve 2018 yılsonu KT oranlarını Dünya bankası ve başka verilerinden derledim.

Örnek: Yunanistan’da, 2018’de verilen her 100 birimlik kredinin yüzde 42’si kanuni takibe atılmış ve son on yılın herhangi birinde, bu KT oranları yüzde 46’ya çıkmış.

FAYDALI KREDİNİN BEŞ BOYUTU

Verimli ve güvenli bir ekonomide kişiler kazandıklarını ya doğrudan yatırıma yönlendirir ya da biriktirir.

Böyle ülkelerde biriken fonları verimli alanlara yatırıp ilave kapasiteler ve verimlilik artışları sağlayabilen müteşebbisler de olur.

Bu para arz ve talebi olgusuna ilaveten, üçüncü bir boyut da, ekonomin sunabileceği teminat yeteneğidir. Teminat kredinin ödenmediği durumlarda; borçlunun kayıplarının, kredi tutarından daha fazla olduğu bir değeri ifade eder. Böylece, borçlu borcunu geri ödemek için asla tereddüt etmez.

Bu teminatlar gayrimenkul olabileceği gibi, işlem gören hisse senetleri, tahviller ve değerli emtialar da olabilir. Bazen gelecekte oluşabilecek gelir ve akarların temliki, bazen de kredi alan kişinin veya kefilinin yüksek itibarı dolaysıyla şahsi kefaleti de teminat olabilir.

Dördüncü boyut, bu kredileri kirasıyla birlikte geri ödeyecek bir ticari başarı kapasitesi ve ahlaki davranış yaygınlığının bir geleneğe dönüşmesidir.

Bankalar kredilerini fiyatlarken, büyümelerini ve bekalarını garanti edecek karlılık oranından da vazgeçmemelidir; bu da beşinci boyut.

Görüldüğü gibi kredilerin hayırlara vesile olabilmesi için uzun yıllara, en az beş çok önemli faktörün bir araya gelmesine ve bu faktörlerin yasalar, mevzuat, tecrübe ve gelenekle çerçevelenmesine ihtiyaç vardır.

Çok hızlı kredi büyümesinin selametle sonuçlandığı hiçbir dönem yoktur, ekonomi tarihinde.

Bugün Türkiye’deki kredilerin yüzde 5’i kanuni takipte ve yüzde 15’i de yakın takipte. Bu olumsuz sonuçların birkaç yıl içinde hazmedilme ihtimali vardı, böyle giderse çok zor. Kredi büyümesinde dünya ikincisi Rusya’da ise bu oranlar yüzde 10 ile yüzde 30 arasında ve düzelme ihtimali çok daha zayıf.

Gelişkin toplumların en değerli iktisadi faaliyetlerinden biri; hukuki temeller üzerinde kurgulanmış, sonuçları öngörülebilen, akıl ve ferasetle icra edilen kredi mekanizmalarıdır.

Kredi mekanizması sağlıksız olan bir ekonominin, iyi durumda olması ya da iyiye doğru gitmesi mümkün değildir ve bu mekanizmayı küçümseyen her siyasi iktidar bedel ödemiştir.