Yeni anayasa ve başkanlık sistemini konuştuğumuz şu günlerde anayasanın ‘milli’, başkanlık sisteminin de ‘Türk tipi’ olması gibi çok tuhaf bir tartışmayı yaşıyoruz. Hemen belirteyim, bu ülkede yaşayan bir birey olarak kendi coğrafyamızın kültürel ve tarihsel değerlerini içselleştirmeyi ve öncelikle yerli olmayı çok önemsiyorum. Çünkü biz uzun ve sancılı bir Batılılaşma macerası yaşayan bir coğrafyanın çocuklarıyız. Yıllardır kendi medeniyetimizin kültürel birikimlerinden uzaklaştığımız için hep arafta yaşadık.
Bugün itibariyle kültürel anlamda bir ‘medeniyet bakışı’na her zamankinden daha çok ihtiyacımız olduğu kanaatindeyim. Ancak demokratik normlarda yeni bir anayasa ve bir sistem değişiminden söz ediyorsak, demokrasi, özgürlük, hukukun üstünlüğü ve insan hakları gibi temel kavramları evrensel bağlamı içinde değerlendirmek zorundayız.
Zaten şu anda cari olan demokratik sistemi de bu evrensel kavramlar çerçevesinde işletiyoruz. Daha somut olarak ifade etmek gerekirse; mesela AK Parti 13 yıllık iktidarı boyunca attığı demokratikleşme adımlarını, özellikle AB’ye uyum çerçevesinde hazırladığı hukuksal metinleri evrensel hukukun imkanlarıyla hayata geçirdi. Yani AK Parti hiçbir zaman çıkıp, “Bu evrensel hukuk kuralları, özgürlük ve insan hakları gibi kavramlar Batı'dan ithal edilmiştir ve de ‘milli’ değildir, dolayısıyla onlara itibar etmiyoruz” mealinde bir garabete itibar etmedi ve doğru olan neyse onu yaptı.
Ayrıca 'Milli anayasa' tanımı ile nasıl bir hukuksal manzumeden söz ediliyor doğrusu o da çok net değil. Mesela demokrasinin varlık şartları arasında yer alan ve olmazsa olmazı olan 'kuvvetler ayrılığı' gibi, bağımsız ve tarafsız yargı gibi kavramlar millilik tanımına uygun mudur? Yoksa Batılı kavramlardır diye 'milli anayasa' yapımında kullanılmaları sakıncalı mı kabul edilecektir?
Oysa biliyoruz ki özgürlük, hukuk, demokrasi ve insan hakları gibi temel kavramlar kimsenin malı değildir, bütün bir insanlığa aittir. Bu saatten sonra, evrensel hukuk normlarının milli olup olmadığını sorgulamak, özgürlük ve demokrasi kavramlarını ‘millileştirmek’ gibi bir safsatayla uğraşamayacağımıza göre, yeni anayasayı da evrensel hukuk kurallarının sunduğu imkanlarla yapacağız demektir.
Yeni anayasa çalışmaları ile birlikte eğer başkanlık sistemini de hayata geçirmek istiyorsak, yine bu işi de evrensel hukukun içinde kalarak gerçekleştireceğiz. Ancak bu noktada özellikle başkanlık konusunda ısrarlı olan bazı çevrelerin açıklamaları, değerlendirmeleri kafa karıştırıyor. Mesela deniyor ki; “İslam’ın ilk dönemindeki uygulamalar da, Selçuklu ve Osmanlı yönetim sistemleri de özü itibariyle bir başkanlık sistemiydi.”
Böyle bir yaklaşımı modern hukuk anlayışıyla izah etmek mümkün değildir. Evet kişi bağlamında devletin başında bulunanlar bir bakıma başkan olarak tanımlanabilir. Ama halifeler de, hükümdarlar da, imparatorlar da halk tarafından seçilmedikleri gibi ölünceye dek devletin başındadırlar. Ayrıca yürütme, yargı ve yasama erkine de sahiptirler.
Oysa modern başkanlık sisteminde başkan eşit yurttaşlık temelinde bütün bir halk tarafından seçilir, görev süresi anayasayla sınırlıdır. Sistem kuvvetler ayrılığı prensibine göre işler, başkan denge ve denetlemeye tabidir. Kısacası ne hilafet dönemlerinde, ne Selçuklu ve Osmanlı'da, ne de Bizans'ta modern anlamda bir başkanlık sistemi örneği yoktur.
Dolayısıyla başkanlık sisteminin gerekliliğini savunmak için modern demokrasilerle mukayesesi asla mümkün olmayan böylesine dolambaçlı yollara müracaat etmenin bu tartışmalara katkı değil, zarar vereceği muhakkaktır.
Eğer derdimiz gerçekten üzüm yemek, yani başkanlık sistemini inşa etmekse temeli demokratik olarak doğru kurgulanmış bir başkanlık modelini evrensel hukuk argümanlarıyla savunmak yetecektir.
