Los Angeles’ta sıcak bir yaz günü idi. Ünlü astronom Dennis Mammana’dan aldığım bir email üzerine yollara düştüm. Kaliforniya eyaletinin minik ve şirin kasabası Julian’da gerçekleştirilecek olan yıldız festivaline katılacak, gece gökyüzü fotoğrafları çekecek ve teleskoplardan alınan verileri inceleyip festivale gelenlere anlatacaktım.

Los Angeles’tan bir saat kadar doğuya gidip 15 numaralı otoyoldan güneye doğru yol aldım. Temecula denilen şehre yaklaştığımda arabanın kliması bozuldu ve içerisi dayanılamayacak kadar ısınmıştı. Camları açtığımda dışarısı daha da sıcaktı ve bunaltıyordu. Sürekli yolda durup buz ve su almak zorunda kalıyordum. Zamanım azdı ve festivale yetişmek için acele ediyordum. Fakat klimanın bozulması hiç de iyi olmadı.

***

Temecula şehrinden dağlara doğru yöneldiğimde telefonum çekmez oldu ve GPS kayboldu. Artık rotamı eski usul takip edecektim. Önce tabelaları takip edecek, eğer yolumu kaybettiğimi düşünürsem rast geldiğim insanlara Julian kasabasına nasıl gidebileceğimi soracaktım.

Dağlara doğru yol aldıkça uçurumlar derinleşiyor, heyecanım artıyor, hava kararıyor ve hiç bilmediğim dağlık bir bölgede yavaş yavaş ilerliyordum. Yollar sessiz ve ıssızdı. Üstelik telefonum çekmiyor ve navigasyon çalışmıyordu. Sonra bir yol ayrımına geldim. Sol taraftaki ok işareti Palomar Dağı’nı ve Palomar Gözlemevi’ni işaret ediyordu. Beynimde birden şimşekler çaktı. Astronomi kitaplarında devamlı okuduğum, neredeyse her uzay belgeselinde adından bahsedilen, 1948’den 1992’ye kadar Dünya’nın en büyük teleskobu ünvanını taşıyan, modern astronomiye çok büyük katkı sağlamış bu gözlemevinin yolundan geçiyor olmak bana inanılmaz bir mutluluk vermişti. Adeta bu yabancısı olduğum engin uçurumlar ve sonu belirsiz dağlık yollarda tanıdık birine rastlamıştım. İçim içime sığmıyordu. Fakat Julian kasabasına sağ taraftan gidiliyordu. Buraya kadar gelmişken bu gözlemevini ziyaret etmemek olmazdı, fakat bir an önce yıldız festivaline de yetişmem lazımdı. Direksiyonu sağa kırdım.

Julian kasabasına geldiğimde insanlar akın akın festival alanına gidiyordu. Kasaba çok yüksek bir dağın tepesinde üzüm bağları ve elma bahçeleriyle ünlüydü. Üzüm bağları arasında, buğdayı yeni biçilmiş bir arsada, anızların arasında yılda bir defa yapılan bu festivalde büyük teleskop şirketleri stant açıp teleskoplarını tanıtıyor, amatör astronomlar teleskoplardan galaksimizin değişik noktalarını gözetliyor ve ziyaretçilerin teleskoplardan bakmalarını sağlıyorlar, astrofizikçiler ise astronomi olayları hakkında bilgi veriyorlardı. Aileler küçücük çocuklarını bile getirmişler astronomi hakkında bilgilendiriyorlar ve onların bilime olan meraklarını artırıyorlardı. Yerel halk çok masum ve iyi insanlardı. Bağlarından elma ve üzüm getirmişler, uzaktan gelenlere ikram ediyorlardı ve bizim köylüler gibi kendilerine has bir aksanları vardı. Farklı dili konuşsalar da bana Konya’daki kendi köyümü ve buğday yetiştirdiğimiz tarlalarımızı hatırlattılar.

***

Vakit ilerledikçe yakından gelenler yavaş yavaş evlerine gittiler. Uzaktan gelenler ise çadırlarına çekildiler. Gece geç saatlere doğru görevimi tamamlayıp, gece resimlerimi çektikten sonra arabaya çadırımı ve tulumumu almaya gittim. Bir de ne göreyim: Evden çıkarken ikisini de unutmuşum. Bana da araba koltuğunda sabahlamak düştü.

Sabah namazıyla birlikte kalkıp hazırlandım. Festival alanında bir tur atıp işlemlerimi tamamladım ve hemen Palomar Dağı’nın yolunu tuttum. Kısa bir yolculuktan sonra sabahın ilk ışıklarıyla Palomar Dağı Gözlemevi’ne gelmiştim ve karşımda 200 inçlik (5 metre) ismini George Ellery Hale’den alan Hale Teleskobu duruyordu.

George Ellery Hale 1868 yılında Şikago’da zengin bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Kendisinden önce doğan iki kardeşi değişik hastalıklardan ölünce ailesi küçük George’u çok dikkatli ve özenle yetiştirdi. Fakat kendisi çok zayıf, cılız bir çocuktu. Sürekli hastalanıyordu. Ailesi ise ona da bir şey olacak diye ellerinden gelen her şeyi yapıyor bir dediğini iki etmiyorlardı.

George Hale’in babası asansör üretiyordu. 1871’de Şikago’da büyük bir yangın çıkmış ve neredeyse bütün şehir yok olmuştu. Yangından sonra şehrin yeniden inşasında Hale’in babası William Ellery Hale büyük rol almış, asansör ve inşaat işlerinde büyük bir server elde etmiş ve zenginliğine zenginlik katmıştı. Babasının asansör işlerinden dolayı Hale küçük yaşta makinalarla tanışmış ve odasını minik bir laboratuvara çevirmişti. Odası küçük gelince evlerinin bahçesinde bir atölye kurmuştu. Annesi ona çocukken İlyada ve Odesa destanını, Robinson Crusoe ve Don Kişot okurdu. 1933’te yazılan biyografik notlara göre, bu ve diğer klasikler hayal gücünü geliştirmeye ve Hale’i bilimsel araştırmalara hazırlamaya büyük ölçüde yardımcı oldu. Astonomi Hale’in en ilgisini çeken konuydu. Evinin bahçesinde kendisine bir teleskop yaptı. Kendi spektrometre’sini icat etti, bunu babasının aldığı 4 inçlik teleskoba bağladı ve Güneş’in tayflarını incelemeye başladı.

***

1986 yılında MIT’de üniversite hayatına başladı. Üniversitede kimya, fizik ve matematik okudu. Yaz aylarında Harvard Üniversitesi Gözlemevi’nde staj yaptı. Mezun olduktan 2 gün sonra Evelina Conklin ile evlendi ve Şikago’ya geri döndü.

Babası eve dönüş ve evlilik hediyesi olarak ona 12 inçlik bir teleskop yapması için finans desteği verdi. Bu teleskopla Güneş’i çok yakından inceleyen Hale, Güneş’te 2 parlak nokta gözlemledi. Kendi icat ettiği aletlerle kalsiyum bulutlarının resmini çekti. Bu sayede astronomi de uluslararası tanındı.

Babasına giderek daha büyük bir teleskop yapmak istediğini söyledi. Babası oğlundan elindeki teleskop ile neleri gözlemlediğini, neleri gözleyemediğini ve daha büyük teleskoba neden ihtiyaç duyduğunu akademik bir makale olarak yazıp getirmesini ve bu makaleyi okuyup ona göre yeni teleskop için finans sağlayacağını söyledi. Hale babasının isteğini aynen yerine getirip babasına araştırmalarını akademik makale olarak sundu.

1892 yılında Şikago Üniversitesi Astronomi bölümüne katılarak ders vermeye başladı. O sırada milyoner işadamı Charles Yerkes ile tanışıp çalışmalarını anlattı ve çok daha büyük bir teleskop yapmak için Yerkes’ten maddi destek alarak Wisconsin’de Yerkes Gözlemevi’ni kurdu ve zamanın en büyük 40 inçlik teleskobunu inşa etti. Bu teleskop 1893’te Devlet-i Aliyye-i Osmaniye’nin de katıldığı Kolomb Dünya Fuarı’nda sergilendi ve büyük ilgi gördü.

***

Hale Wisconsin’de kurduğu gözlemevinde beklediğini bulamadı. Çünkü gözlemevi yerleşim yerlerine uzaktı, havası sürekli bulutlu ve yağmurluydu ve bazı astrononomlar geceleri çalışmak istemiyordu. Çünkü çoğu geceler havanın kapalı olmasından dolayı gözlem yapamıyorlardı.

Wisconsin’den dili yanan Hale soluğu Los Angeles’ta aldı ve Wilson Dağı’nı kendisine hedef seçti. Çünkü hem şehre yakındı, hem de Los Angeles’ın sürekli güneş gören, yaz kış demeden gözlem yapılmaya müsait bir havası vardı. Hiç tereddüt etmeden Wilson Dağı’nda 60 inçlik gözlemevini kurdu ve bu gözlemevi astronomide çığır açmaya başladı. 1912’de artık Güneş’in bütün bu evrenin merkezi olmadığı ispat edildi.

1918’de Wilson Dağı’nda 100 inçlik Hooker teleskobunu inşa etti ve Edwin Hubble’ı işe aldı. Hubble 1929’da Doppler Efekti’ni ışığa uygulayıp evrenin genişlediğini ve başka galaksilerin de olduğunu buldu. Bununla da yetinmeyen Hale, Palomar Dağı’nda 200 inçlik bir teleskop yapmaya başladı. Bizim bugünlerde Erzurum’da bir teleskobumuz yapılıyor ve büyüklüyü 4 metre. Fakat Hale tam 100 yıl önce 5 metre teleskop inşa etmişti. Hale 1938’de öldü ve Palomar Dağı’nda inşa edilen 200 inçlik teleskoba Hale ismi verildi. II. Dünya Savaşı’nda yapımına ara verilen teleskop 1948’de faaliyete geçti ve astronomide çağ atlatan buluşlara imza attı. Kuasarları ve exoplanet’leri (güneş sistemi dışındaki gezegenler) ilk defa keşfeden bu teleskop oldu ve hala faaliyette.