Geçtiğimiz hafta Çarşamba günü Los Angeles’ta bulunan NASA Jet İtki Laboratuvarı’na hüzünlü bir hava hakimdi. 2003 yılında Mars’a gönderilen iki gezginden biri olan “Opportunity”ye en son uyandırma komutu gönderildi. Cevap alınamayınca bütün umutlar tükendi ve basın toplantısıyla artık bu misyonun sona erdiği açıklandı.

NASA 1997 yılında Mars’a bir gezgin göndermişti. Adını da “Sojourner” yani misafir koymuştu. Misafir Mars yüzeyinde tekerlekle yürüyen ilk gezgin oldu ve Mars’dan Dünya’ya 550 kadar resim ve bilimsel veri gönderdi. Mars yüzeyinin eskiden daha sıcak olduğunu ve su akıntısı yatakları olduğunu bildirdi. Bu misyonun başarılı olmasından sonra NASA 2003 yılında iki tane gezgin daha gönderdi. Birisinin adı “Spirit “ yani Ruh, diğerinin adı ise fırsat manasına gelen Opportunity idi.

Bu iki gezgin birbirinin ikizi idi ve aynı bilimsel enstrümanlara sahipti. İkisi de golf sahalarında kullanılan elektrikli araba büyüklüğündeydi. Ancak bu ikiz kardeşler Mars’ın farklı ve birbirinden uzak bölgelerine indirilmişti. Spirit Mars’ın Gusev kraterine, Opportunity ise Meridiani Planum bölgesine indi. Bilim insanlarının bundan maksaları ise Mars’ın iki farklı bölgesinde su yataklarını incelemek ve bilimsel veri toplamaktı. Olayın daha da ilginç yanı: bu araçlar sadece 90 gün çalışmak üzere planlanmıştı.

Spirit Mars yüzeyine inişinin 17. Gününde ciddi bir problemle karşılaştı. Gegin üzerine yüklenmiş olan işletim sistemi hata verdi ve gezgin sürekli ısınıyordu. Ancak mühendisler bilgisayarı yeniden başlatıp 32 Mars günü sonra çalışır hale getirdiler. Spirit ilk defa Mars’ın renkli resimlerini çekip Dünya’ya gönderdi ve Mars yüzeyinde geçmişte sıvı bulunduğuna dair işaretler buldu. Spirit’in üzerinde çalıştığı kayalar, bilim insanlarına uzun zaman önce Mars’taki suyun Dünya’daki suya çok benzediğini gösterdi. Mars’ın bir zamanlar yüzeyinde göller ve nehirler vardı. Mars aynı Dünya gibi, yerin altında da suya ve atmosferinde de su buharına sahipti.

Sayılı günler çabuk geçer hesabı, 90 gün hızla gelip geçti. Ancak ikiz gezginler Güneş pillerini şarj ediyorlardı ve hala hayatta idiler. Misyon hemen uzatıldı ve bu iki araç uzun yıllar Mars yüzeyinde gezinip durdular. Mars’tan Dünya’ya resimler ve bilimsel veri aktarmaya devam ettiler. Spirit kalan ömründe Mars yüzeyinde bir çok krateri ziyaret etti ve bir çok tepeye tırmandı. Bir tepeye tırmanırken tekerleğinin birisi kırıldı ve yoluna eksik tekerlekle devam etti. 2009 yılına geldiğimizde Spirit’in tekerlekleri bir kum yığınına saplandı ve 6 ay bu tuzaktan kurtulamadı ve hareketsiz kaldı. Bunun üzerine bir de Mars’ta kış mevsimi gelince güneş pillerini şarj edemedi ve 22 Mart 2010 tarihinde sessizliğe büründü. NASA tam bir yıl boyunca mesaj üstüne mesaj gönderdi ise de hiç bir cevap alamadı. Çünkü Spirit Dünya ile bağlarını çoktan koparmıştı.

Spirit’e göre daha şanslı olan Opportunity 8 yıl daha maceralı yolculuğuna devam etti. 2013 yılında bir zamanlar Mars’ta içilebilir su bulunduğuna dair deliller buldu. Mars’ın jeolojisi ve atmosferi hakkında da ilginç bilgiler veren gezgin, Mars’tan gönderdiği selfielerle de sürekli gündemde kalıyordu. Mars yüzeyinde yaklaşık 50 kilometre yol alan Opportunity, beklentileri aşarak başka bir gezegende en çok yol alan uzay aracı oldu. Aynı zamanda, Mars yüzeyindeki 4.999’uncu gününde Mars’tan bir gündoğumu fotoğrafını da göndermişti.

Spirit’in sessizliğe bürünmesinden yaklaşık 8 yıl sonra, geçtiğimiz Haziran ayında bu kez ikiz kardeşi Opportunity’nin başı dertte idi. Mars’ta tozu toprağı birbirine katan bir fırtına başlamıştı. Fırtına Opportunity’nin hayat kaynağı Güneş ile bağlantısını kesti. Pillerini şarj edemeyen uzay aracı Dünya’ya son bir mesaj gönderdi: “Hava kararıyor ve şarjım bitmek üzere”. NASA o günden beri kendisinden haber alamıyor. 1000’den fazla uyandırma mesajı gönderildi. Hatta Uluslararası Uzay İstasyonu’nda astronotları uyandırmak için kullanılan şarkılar bile dinletildi. Ancak nafileydi. Tarih tekerrür ediyordu. Mars yüzeyinde 14 yıldır mekik dokuyan ve yeterince yorulan Opportunity, ikiz kardeşi Spirit gibi sessizliğe bürünmüştü. Hatta 2012 yılında bir tekeri kırılmıştı ve ileriye doğru gidemiyordu. Bunun üzerinde bilim insanları özel bir yazılım göndererek geriye gidip gitmediğini test ettiler. Geriye gidebiliyordu. Son 6 altı yıl ancak geri geri giderek bilimsel çalışmalarını yürüttü. Karanlık, ıssız ve soğuk gecelerde yalnız başına başka bir gezegende öylece kalakaldı.

Spirit ve Opportunity misyonlarında beraber çalışan ve bu projede çalışırken tanışıp evlenen ve çocuğa çoluğa karışan bilim insanları gözyaşlarına hakim olamadılar. Ömürlerini adadıkları, yapımından fırlatılmasına, Mars’a inişlerinden bu yana 14 yıl boyunca her gün veri ve fotoğraf gönderen, başka bir gezegende adeta elleri ve gözleri olmuş bir uzay aracını kaybetmek onlara çok dokunmuştu. Opportunity’yi aile fertlerinden biri gibi görüyorlardı. Bazı bilim insanları kollarında 2 saat taşıyorlardı. Birisi Dünya saati diğeri ise Mars yüzeyinde gezen sorumlu oldukları Opportunity saati idi. Bu saat gezginin Mars yüzeyinde kaç gün kaç saattir faaliyette olduğunu ve Mars saatini gösteriyordu. Tekrar faaliyete geçmesi için bildikleri bütün yolları denediler.

En sonunda 13 Şubat Çarşamba günü mühendisler, bilim insanları, gezgin şoförleri yönetim kadrosundaki herkes bir araya geldiler ve Opportunity’ye son kezbir mesaj gönderip cevap vermesini beklediler. Gönderilen mesaj yarım saat sonra NASA’nın derin uzay ağına düştü Kaliforniya Goldstone ve Avustralya’daki dev antenler Mars’a doğru yönlendirildi. Antenler uzun süre bir cevap beklediler ve cevap gelmeyince artık misyon sona ermiş oldu. Beklenilenden 55 kat daha fazla yaşayan ve Mars günü (sol) olarak tam 5 bin 111 gün geçiren Opportunity’yi çok özleyeceğiz.