Çinli araştırmacıların geliştirdiği bir algoritma bir koma hastasının tekrar uyanıp uyanmayacağına karar vermeye yardımcı oluyor. Son iki yıldır astronomi üzerine bilimsel araştırmalar yaparken, bir yandan da veri bilimi, makina öğrenmesi ve yapay zeka üzerine çalışıyorum. Fakat sonunda ikisi de aynı kapıya çıkıyor. Birinde teleskoplardan veri toplayıp bilgisayarda makina öğrenmesi modelleriyle analiz ediyorsun, diğerinde ise geçmiş verileri analiz edip günümüz problemlerine çözüm bulmaya çalışıyorsun. Hal böyle olunca yapay zeka ve makina öğrenmesi konusundaki gelişmeleri de yakından takip etme fırsatım oluyor..

Veri biliminde beni en çok etkileyen bölüm ise geçmişteki veriler ışığında gelecek hakkında tutarlı tahminlerde bulunmak. Mesela bir hastanenin geçmiş yıllardaki hasta sayısı ve kullanılan ilaç miktarına bakarak gelecek yıl ne kadar ilaç alması, ne kadar eleman çalıştırması gerektiği konusunda önceden bir fikir sahibi olması gibi konularda makina öğrenme modelleri bize çok tutarlı tahminler veriyor. Aynı şekilde şoförsüz arabalar etrafındaki araçlara ve internetteki yol durumuna bakıp hangi aracın hangi dakika nerde olacağını tahmin edebiliyor ve ona göre gideceği en kestirme yolu hesaplıyorlar. Bir semtteki evlerin geçmiş yıllardaki fiyat artışlarını analiz edip, gelecek 10 yıl içinde hangi evin fiyatının ne olacağını veya DNA modelinde kanserli bir hücrenin bir kaç ay sonra nerede olacağını tahmin edebiliyoruz.

Çinli bilim adamları geçen hafta ilginç bir denemeye imza attılar. Geçmişte uzun süre komada kalan hastaların verilerini toplayıp analiz ettiler. Bilinç durumu tamamen kapalı olan, sesli ve can yakması beklenen uyarılara hiç bir tepki vermeyen koma hastalarının hayat destek ünitelerinin kesilip ölmesini mi beklemeliyiz, yoksa uyanmalarını mı beklemeliyiz? Diyelim çok sevdiğimiz birisi koma halinde. Doktorlar seçimi bize bıraktı. Gitsin mi, kalsın mı? Gitmesini istersek ve ilerde uyanacak ise daha yaşayacak günlerini çalmış olacağız. Yok kalmasını istersek ve yıllar yılı komada kalır ve yine de giderse ne olacak? Hatta bir ülkenin eski devlet başkanı 8 yıl komada kalmıtı. Ne ailesi, ne de hastane artık bakmak istememiş ve nihayetinde 8 yıl sonra ölmüştü. Haberlerde tanıdığımız ünlülerin çocuklarının artık daha fazla dayanamayıp “gitsin” dediklerine şahit oluyoruz. Gerçekten zor bir karar. Aylarca hatta yıllarca bekleyeceksiniz. İşiniz ve sorumluluklarınız var. Bir yandan hayat devam ediyor. Diğer yanda sizin kararınızı bekleyen komadaki hastanız. İşte Çin Bilimler Akademisi’nden nörologlar ve Pekin’deki PLA Hastanesi doktorların tam olarak bunu değerlendirmesine yardımcı olabilecek bir araç geliştirmek için çok çalıştılar. Fakat onlar insanlığın nesiller boyunca sahip olmadığı bir teknolojik avantaja sahipler: makine öğrenimi (machine learning). Bu algoritmalar, duygusal aile fertlerinin ve doktorların bir hastanın tedavisiyle ilgili zor kararlar vermesine yardımcı olabilecek veya elveda deme zamanını belirlemeye yardımcı olabilecek olgunluğa ulaştı. Artık bu zor kararı siz vermeyeceksiniz.

***

Çinli araştırmacılar binlerce koma hastasından fMRI (fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme) verisini bir makine öğrenme algoritmasına yüklediler ve analiz sonuçları komadaki bir çok hastanın iyileşme olasılığının ne olduğunu anlamalarına yardımcı oldu. Doktorların umutlarını kestikleri ve artık geri gelmez dedikleri hastaların bir çoğunun bilincinin geri geleceğini başarılı bir şekilde tahmin ettiler. Üç yüzden fazla hastada bilinci geri geleceği tahmin edilen hastaların %90’ında geri geldiği gözlendi.

Bilgisayarlar bu tür biyolojik verileri analiz etmede insanların yaptıklarının aynısı yapıyor. Lakin doktorlar hayatlarında belirli sayıda hastaya bakabilirler ve tecrübeleri bilgisayarlara göre daha az. Bilgisayarlar ise Dünya’daki bütün verileri inceleyip, yeni bilimsel gelişmeleri de hesaba katarak ve bir kaç milisaniye içerisinde analiz edebilir ve istatistik olarak çok sayıda veriyi analiz ettiği için daha sağlıklı sonuçlara daha kısa sürede ulaşabilir.

Öte yandan hayatta kalmamıza veya ölmemize bir makinanın karar veriyor olması da ürkütücü. Bu sebeple hayatta kalma konusunda en son sözü yine bir insanın söylemesi daha doğru olur kanaatindeyim. Bilgisayarların tavsiyesinin hayatta kalacak tahmini kullanmak tersi durumda kullanmamak gerekir diye düşünüyorum.

Bir de organ bağışı mevzusu var. Eskiden bilgi-işlem müdürlüğü yaptığım finans şirketi evime 2 dakika yürüme mesafesindeydi. Evimin sol tarafında da bir üniversite vardı. İş arkadaşlarım trafikte evlerine gitmek için park yerinden arabaları dahi almadan ben eve varmış oluyordum. Sonra onlar ortalama 80 dakika trafikte zaman harcıyorlardı. Ben de bu süreyi değerlendirmek için üniversiteden ders aldım. Sonra o kadar ders almışım arkadaşlarımın trafikte geçirdiği vakitte ben 5 bölüm bitirmişim.

***

Bu derslerden birisi de anatomi dersi idi. İnsan vücudunun inceliklerini ve fonksiyonlarını merak ediyordum. Tıp ve hemşirelik öğrencileriyle beraber 205 kemik ismi ezberledim. Kasların, sinirlerin ve damarların isimleri ve ilginçliklerini öğrenme fırsatım oldu. Bu günlerden birinde kedi ve kadavra parçaladık. Adam vücudunu tıp öğrencilerinin istifade etmesi için bağışlamış ve cenaze töreni 2 yıl sonrasına planlanmış. 2 yıl boyunca öğrenciler üzerinde çalışıp, kesip biçecekler, ameliyat denemeleri yapacaklar. Ben de beyin ve kalp üzerinde çalıştım ve beyni ortadan kesip diğer öğrencilerin görmeleri için hazırladım. Acaba sevdiklerimizin veya kendimizin vücudunu veya bir parçasını bilimsel araştırmalar için bağışlar mıydık? Bu konuda en çok tartışılan konu ise eğer organ bağışladığımız kişi o organla yanlış bir iş yaparsa ve insanlara zarar verirse ne olacak sorusu. İşte yapay zeka ve makina öğrenmesi buna da çözüm bulmuş. Mahkeme kayıtlarını inceleyen veri bilimciler gelecekte kimlerin suç işleyeceğini de tahmin edebiliyorlar. Filmlerdeki gibi geçmişten geleceğe polislik yaparak suç işleme oranında ciddi önlemler alınacak. Nitekim New Jersey eyaletinde veri bilimciler suç işleyenlerin tekrar ne zaman suç işleyeceğini bile %88 doğrulukla bulmayı başardılar. Veri bilimi ve yapay zeka ve bulut bilgisayar hem geleceğimizi şekillendirecek hem de bir çok işi elimizden alacak.