Geçen hafta bilim dünyasında en çok konuşulan konu 11 Kasım Perşembe günü fırlatmadan 2 dakika sonra Soyuz Uzay Aracı’nda oluşan hata sonucu astronotların Uluslararası Uzay İstasyonu’na erişemeden Dünya’ya acil iniş yapması idi.

NASA’nın insanlı uçuşları 2011 yılında iptal etmesi sonucu, uzaya astronot ve kozmonot taşıyan tek kurum olan Rusya Uzay Ajansı Roscosmos son iki aydır çok zor durumda. Uzun yıllar sıfır hatayla uzaya insan taşımış olan Roscosmos, ilk kez 10 Eylül tarihinde bu köşedeki yazımızda ayrıntılarını anlattığımız olayla sarsılmıştı. Uzay İstasyonu’nda hava basıncının düşmesi üzerine yapılan araştırmada, istasyona kenetli Soyuz uzay aracında matkapla açılmış 2 milimetrelik bir delik bulundu. İstasyonda yaşayan astronotların hayatını tehlikeye atan bu delik hemen tamir edildi. Bunun üzerine hem NASA and Roscosmos birer soruşturma başlattılar. Bu soruşturmanın ayrıntıları için NASA’nın yeni atanan başkanı James “Jim” Bridenstine ve Roscosmos’un başkanı Dmitry Rogozin bir telefon görüşmesi yaptılar ve bu konunun aydınlatılması için teminat verdiler. Bu konuşmada Rus Uzay Ajansı’nın başkanı Rogozin, NASA başkanı Bridenstine’i Rusya’ya davet etti ve bir sonraki uçuşu birlikte izlemeyi önerdi. Bridenstine bu daveti kabul etti ve geçen hafta Rusya’ya geldi.

Anlaşılan o ki NASA başkanı Bridenstine’in Rusya’da olması pek de uğurlu gelmedi. Çünkü MS-10 misyonuyla Kazakistan’daki Baikonur Cosmodrome’dan uzaya fırlatılan Soyuz’un hareketinden yaklaşık 2 dakika sonra meydana gelen bir arızadan dolayı, astronotlar Dünya’da doğru hızla düşmeye ve dönmeye başladılar. Uzay aracı paraşütleri hızlıca açıldı ve iki astronot sağ salim yere indiler. Bu iki olay Rusların uzay konusundaki güvenilirliğini de zedeledi. Rusya arızanın nedeni anlaşılana kadar bütün uçuşları durdurdu.

Bu kararla artık insanlığın ürettiği en pahalı uçan laboratuvar olan Uluslararası Uzay İstasyonu’na belirli bir süre kimse gidip gelemeyecek. Milyarlarca dolara malolan ve her yıl 4 milyar Dolar işletme gideri olan uzay istasyonu uzun süre astronotsuz kalabilir. İşin ilginç yanı Rusya’nın uzaya fırlattığı Sputnik’ten korkan Amerika 1958 yılında NASA’yı kurmuştu. Soğuk savaş döneminde birbirleriyle kanlı bıçaklı olan iki kurumun bugün ortak çalışıyor olması da ayrıca kayda değer bir durum. Bu olayın ayrıca NASA’nın kuruluşunun 60. yılına denk gelmesi de ayrıca manidar bulundu.

***

Wernher Von Braun, Almanya’nın Hitler zamanında en önemli bilim adamlarından birisiydi. Bütün çalışmalarını balistik füzelerin üretilmesi üzerine yaptı ve II. Dünya savaşında yaptığı güdümlü ve uzun menzilli roketler savaşan askerlere değil; Londra ve Paris’in sivil yerleşim yerlerine de atıldı. Bu nedenle, Dünyayı bir korku kapladı. Eskiden savaşlar cephede askerler tarafından yapılır, cephede kaybeden taraf, topraklarından ve şehirlerinden olurdu. Fakat sivil halka genelde dokunulmazdı. Balistik füzelerin üretilmesinden sonra bu değişti. Sivil insanlar üzerinde psikolojik baskı da oluşturmaya başladı.

I. Dünya savaşının son günlerinde Amerikan askerleri Von Braun ve ekibinin çalıştığı bölgeye indirdi. Von Braun’un kardeşi Magnus, Amerikan askerlerine gelerek kendisinin dünyaca ünlü bilim adamı Von Braun’un kardeşi olduğunu ve teslim olmak istediklerini söyledi. Bunun üzerine Von Braun ve ekibi Amerikaya geldiler bugün Los Angeles’ta bulunan NASA JPL’in bulunduğu yerde füze çalışmalarına başladılar.

Zamanın ABD Başkanı Eisenhower soğuk savaş sırasında SSCB’yi (eski Rusya) gözetlemek, kısacası Rusların ne yaptıklarından haberdar olmak için istihbarat imkanlarını araştırıyordu. Casus uçaklar gönderiliyor, fakat Ruslar farkedip ABD uçaklarını bombalıyordu. Bunun üzerine Başkan “Uzay Hava Sahanlığı” kavramını ortaya atıp oksijenin bittiği ve insanların artık normal nefes alamayacağı yerin başlangıcı olan 100 km üzerini hiçbir ülkenin hava sahası ilan edemeyeceğini söyleyip Birleşmiş Milletlerden onaylattı. Böylelikle uzaya bir uydu gönderirlerse Rusya’yı rahatlıkla izleyebilecekti. Ancak Ruslar erken davrandılar ve “Sputnik” ismini verdikleri küre şeklinde parlak bir cismi Dünya’nın alçak yörüngesinde göndereyi başardılar. Her konuda olduğu gibi bilim ve uzay konusunda da Dünya lideri olduklarını düşünen ve bununla övünen Amerika hayal kırıklığına uğradı. Halk sokaklara dökülmüş Dünya’dan da gözle görülebilen ve hatta 2 kanaldan radyo yayını yapan Sputnik’i korkuyla izliyorlardı. Tam bir travma yaşıyorlardı. Ya Rusya bu uzay aracı yerine bir füze gönderse halleri ne olacaktı.

Ancak başkan Eisenhower bu konuyu hiç de sürpriz olarak karşılamadı. Çünkü kendisi de aynı şeyi istiyordu. Fakat Almanya’dan gelen bilim adamı ve Wernher Von Braun’a tam güvenemiyorlardı. Nihayetinde Almandı. Fakat Rusların bu hamlesi ve halkın korkması sonucu Wernher Von Braun’a yetki verildi ve Sputnik’ten birkaç ay sonra alelacele bir deneme yaptılar. Ancak ilk deneme başarısız oldu ve canlı yayında patladı. Bundan sonra hesaplarını daha doğru yaptılar ve Explorer 1 ismini verdikleri ilk uyduyu uzaya fırlattılar. Bu olay uzay işlerinin tek bir noktadan yürütülmesini gerektiriyordu. Bunun üzerine NASA kuruldu ve uzayla ilgilenenler ordudan NASA’ya transfer edildiler.

Bundan 11 yıl sonra NASA ilk insanı Ay’a indirmeyi başardı. Astronomi ile alakalı kitaplar NASA’nın yeni buluşları ile tamamen değişti. Viking araçlarıyla Mars’a gidildi. Voyager uzay araçlarıyla Güneş Sistemi’ndeki gezegenler tek tek yakın mesafeden ziyaret edildi ve gezegenler ve onların uyduları hakkkında inanılmaz görüntüler elde ettik. Voyager araçları 40 yıldır yollarına devam ediyor ve Güneş Sistemi’nin dışına çıkmak üzereler.

***

Uzay araştırmalarında elde edilen bilgiler ışığında Dünya yörüngesine uydular gönderebildik ve haberleşme alanında çağ atladık. Televizyon yayınlarının da uyduya aktarılması ile iletişim hızlandı. Uzayda kullanılan teknolojiler yeryüzünde de kullanılmaya başlandı ve mürekkepli yazıcılar, dijital kameralar ve internet uzay çalışmaları sonucu ortaya çıktı.

ABD’nin nükleer sırları II. Dünya Savaşı’nda Almanya’dan kaçan bir grup bilim adamı tarafından önce İtalya’ya sonra da Rusya’ya kaçırılmıştı. Bundan maksatları güneyde kurulan yeni ülke için nüfus lazımdı ve Rusya’da da çokça bulunuyorlardı. Başkan Eisenhower uzay bilgileri de kaçırılmasın diye elektronik ortamdan bilgi iletiminin sağlanması emrini verdi ve buradan internet doğdu. İşin acı tarafı Dünya’da bunlar olurken, Türkiye 1934 yılında astronomi derslerini müfredattan çıkarmıştı ve halen seçmeli ders konumunda.