Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), son yıllarda ivmelenen kartlı harcamaların ekonomik göstergelerle ilişkisini masaya yatırdı. TCMB Yardımcı Ekonomistleri Ece Taşan Özel, Orhun Özel ve Araştırmacı Tahamuhammet Süleyman tarafından kaleme alınan “Kart Kullanım Oranı ve Kartla Yapılan Harcamalar” başlıklı blog yazısı, Merkezin Güncesi platformunda yayımlandı. Yazı, özellikle kartlı harcamalardaki hızlı artışın yalnızca tüketim talebini değil, aynı zamanda ödeme tercihindeki değişimleri de yansıttığına dikkat çekiyor. Uzmanlar, bu değişimin analizlerde dikkate alınmasının önemine vurgu yaparak, harcamalardaki gerçek talep eğiliminin daha sağlıklı ölçülmesi gerektiğini belirtiyor.
KARTLI HARCAMALAR NEDEN ARTIYOR? TALEP Mİ, TERCİH Mİ?
Blog yazısında yer verilen değerlendirmelere göre, kartla yapılan harcamalar, yüksek frekanslı ve zamanlı veri sağlaması nedeniyle ekonomik talep göstergesi olarak yaygın şekilde kullanılıyor. Özellikle Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) içinde yer alan özel tüketim harcamalarıyla 2021’e kadar büyük ölçüde uyumlu bir seyir izleyen bu veriler, son yıllarda belirgin bir ayrışma gösteriyor.
Bu ayrışmanın temelinde ise iki ana neden öne çıkıyor:
Talep Dinamikleri (ekonomik canlılık, enflasyon vs.)
Ödeme Alışkanlıklarındaki Değişim (nakitten karta geçiş)
Uzmanlar, bu noktada dikkatli olunması gerektiğini belirtiyor. Zira yalnızca kartlı harcamalardaki artışı göz önünde bulundurarak talep hakkında yorum yapmak yanıltıcı olabiliyor.
KARTLA HARCAMALARDAKİ ARTIŞ HER ZAMAN TÜKETİMİ YANSITMIYOR
Yazıya göre, son yıllarda kart kullanım oranı kayda değer şekilde artarken, bu artışın arkasında dijitalleşme, temassız ödeme teknolojilerinin yaygınlaşması ve artan enflasyon nedeniyle nakit taşımanın maliyetli hale gelmesi gibi faktörler yer alıyor. Bu da doğrudan tüketimde bir artış olmasa bile, ödeme yöntemindeki değişim nedeniyle kartla harcama verilerinde yükseliş yaşanmasına yol açıyor.
Bu nedenle kart verilerini analiz ederken, tüketicilerin ödeme tercihindeki bu dönüşümün etkisinin istatistiklerden arındırılması gerekiyor.
KART KULLANIM ORANI NASIL ÖLÇÜLDÜ? AKARYAKIT SEKTÖRÜ REFERANS ALINDI
Yazarlar, bu etkiyi ortadan kaldırmak ve daha doğru bir talep göstergesi elde etmek amacıyla, kart kullanım oranını zaman serisi olarak tahmin ettiler. Bu hesaplama için referans sektör olarak akaryakıt sektörü seçildi. Nedeni ise bu sektörde hem toplam satış miktarı hem de kartla yapılan harcama verisinin mevcut olması.
Kart kullanım oranı, kartla yapılan akaryakıt harcamalarının toplam satış miktarına oranlanmasıyla hesaplandı.
2020 öncesinde istasyon bazlı veri bulunmadığı için EPDK’nın yayınladığı aylık satış verileri, ilgili TÜFE fiyatlarıyla çarpılarak toplam satış tahmini oluşturuldu.
Bu yöntemle elde edilen orana göre, özellikle 2021 sonrası kart kullanımında dikkat çekici bir artış gözlemlendi. Bu eğilim farklı sektörlerde de benzer şekilde varsayılırsa, tüketim verilerinin bu tercihten arındırılması daha sağlıklı bir analiz imkânı sunuyor.
ARINDIRILMIŞ VERİLERE GÖRE HARCAMALAR DAHA ILIMLI SEYREDİYOR
Kartla yapılan harcamaları gerçek talep göstergesi olarak izleyebilmek için, kart kullanım tercihi etkisi çıkarılarak yeni seriler oluşturuldu. Ardından bu veriler fiyat etkisinden de arındırılarak reel harcama eğilimleri analiz edildi.
Sonuç olarak, kart kullanım tercihi etkisi düzeltilmiş veriler, 2021 sonrası dönemde düzeltilmemiş verilerle kıyaslandığında daha ılımlı bir artış gösteriyor. Yani kart kullanım oranı artmasaydı, aslında harcamalardaki artış daha sınırlı olacaktı. Bu veriler, özel tüketim harcamalarının seyrine daha paralel bir görünüm sunuyor.
KART VERİLERİNİN SINIRLARI: HER HARCAMA DAHİL DEĞİL
Blog yazısında ayrıca, kartla yapılan harcamalar ile GSYH’deki özel tüketim verilerinin kapsam bakımından bazı farklılıklar içerdiğine de değiniliyor. Örneğin:
Otomotiv sektörü, özel tüketim içinde yer alırken kart harcamaları veri setinde yer almıyor.
Fiyat etkilerinden arındırma yöntemleri ve veri kapsamdaki farklılıklar da dönemsel ayrışmalara yol açabiliyor.
Ayrıca harcama kalemlerinin perakende satış verileriyle uyumlu hale getirilmesi için TÜFE alt kalemleri ve MCC (işyeri kategori kodları) gibi detaylı eşleştirme yöntemleri kullanılıyor.
