Kamuda istihdam oranı son yıllarda artarken, sık sık tartışma konusu oluyor. Kamu sektöründe 5.1 milyon kişi istihdam edilirken, Türkiye bu alanda OECD ortalamasının altında yer alıyor. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün kamu istihdamı ortalaması yüzde 18,6 olurken, Türkiye yüzde 13,4 ile 5 puan geride kalıyor.
Özel sektöre göre rahat çalışma ortamı tatil günleri gibi birçok nedenden dolayı Türkiye’de ‘devlette’ çalışmak milyonlarca insanının hayalini süslüyor. Ancak kamuda işe girebilmek oldukça zor. Kamuda istihdam oranı son yıllarda artarken, sık sık tartışma konusu oluyor. 2007’de yılında kamu personeli sayısı 2.9 milyon iken 2015’te 3.4 milyona yükseldi. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB) verilerine göre 2023 yılının eylül ayı itibariyle Türkiye’de kamu sektöründe istihdam edilen kişi sayısı 5 milyon 101 bin 689. Bunların 3 milyon 467 bini kadrolu personel, 277 bini sözleşmeli personel, 1 milyon 205 bini sürekli işçi ve 49 bini geçici işçi statüsünde istihdam ediliyor. Kamu sektöründe 5.1 milyon kişi istihdam edilirken, Türkiye bu alanda Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) ortalamasının altında yer alıyor.
Euronews’te yer alan habere göre kamu istihdamı ortalaması yüzde 18,6 olurken, Türkiye yüzde 13,4 ile 5 puan geride kalıyor. OECD’nin 2021 yılı verilerine göre Türkiye’de toplam istihdam içinde kamu istihdamı oranı yüzde 13,4. OECD ortalaması ise yüzde 18,6 olurken, Türkiye 36 ülke içinde 31’inci sırada yer alıyor . OECD ülkeleri arasında en yüksek kamu istihdamı İskandinav ülkelerinde bulunuyor. Toplam istihdam içinde kamu çalışanı oranının en yüksek olduğu ülkelerin İskandinav ülkeleri olması dikkat çekiyor. Norveç (yüzde 30,9), İsveç (yüzde 29,3), Danimarka (yüzde 28) ve Finlandiya (yüzde 25,4) bu alanda zirveyi oluşturuyor. Kamuda istihdam oranının en düşük olduğu ülkeler ise yüzde 4,6 ile Japonya ve yüzde 8,8 ile Güney Kore.
EN DÜŞÜK İSTİHDAM ALMANYA’DA
Avrupa’da en düşük kamu istihdamı Almanya’da bulunuyor . Listede yer alan 28 Avrupa ülkesi içinde kamu çalışanı oranının en düşük olduğu ülke ise Almanya (yüzde 11,1). Almanya’yı az farkla İsviçre (yüzde 11,2) ve Hollanda (yüzde 12,1) takip ediyor. Türkiye ise bu ülkelerden sonra Avrupa’da kamu istihdam oranının en düşük olduğu dördüncü ülke konumunda. Toplam istihdam içinde kamu sektörü istihdam oranı diğer bazı ülkeler ise şöyle: Fransa yüzde 21,1; Kanada yüzde 20,7; Belçika yüzde 18,4; Birleşik Krallık yüzde 16,9; Yunanistan yüzde 16,1 ve ABD yüzde 15.
‘DEVLET HARCAMASININ’ GSYH İÇİNDEKİ PAYI OECD’NİN 10 PUAN ALTINDA
DİSK Araştırma Dairesi EMAR’ın raporunda öne çıkan diğer başlıklar şöyle: ‘‘Kamu harcaması’, devleti temsilen hükümet, yerel yönetimler ve diğer kamu kurumları tarafından yapılan harcamaları içerir. Bu harcamalar genellikle kamu hizmetleri sağlama, altyapı geliştirme, eğitim, sağlık, savunma ve güvenlik gibi alanlarda gerçekleşir. Kamu harcamalarının, bir ülkenin ekonomik büyümesi, istihdamı, refahı ve sosyal güvenliği üzerinde önemli bir etkisi vardır. Ancak, Türkiye’de bu politikaların hayata geçirilmesi için yapılan kamu harcamaları yetersizdir. OECD verilerine göre, GSYH içinde kamu harcamalarına ayrılan payın üye ülkelerdeki ortalaması yüzde 46,3’tür. Birçok Avrupa ülkesinde bu oran yüzde 40 ila 60 arasında değişmektedir. Örneğin, İngiltere’de bu oran yüzde 46,5; Fransa’da yüzde 58,1; Almanya’da yüzde 49,7 ve İtalya’da yüzde 56,7’dir. Türkiye’de ise bu oran, Avrupa ülkelerinin oldukça gerisinde ve OECD ülke ortalamasının 10 puan altında, yüzde 35,8’dir.”
SOSYAL HARCAMALAR YETERSİZ
Kamuda istihdam, kamu harcamaları ve genel işler işkolunda istihdam verilerinin OECD ve AB ülke düzeyleri ve ortalamaları ile karşılaştırıldığı raporun özetle önemli başlıkları şöyle: 2020 yılında kamu sosyal harcamalarına ayrılan pay GSYİH’nin yüzde 17,6’sı iken 2022’de 4 puan azalarak yüzde 13,3’e, 2023 ilk dönemi için ise yüzde 14,5’e geriledi. Kamu hizmetleri içerisinde eğitim, sağlık ve sosyal korumaya ayrılan payları incelediğimizde; GSYİH’den kamusal hizmetlere en az ayrılan payın “eğitim” olduğu görülüyor. GSYİH içinde eğitime ayrılan pay yalnızca yüzde 3,2. Sağlık hizmetlerine ayrılan pay ise pandemi süreci haricinde hiç artmamış olup GSYİH’nin yüzde 3,7’sidir.
ÇALIŞANLARIN SADECE YÜZDE 34’Ü KADIN
DİSK Araştırma Dairesi EMAR’ın (Emek Araştırma) her yıl düzenli olarak hazırladığı ‘Kamuda ve Genel İşler İşkolunda İstihdam’ 2023/Kasım raporuna göre Kamuda istihdamın sadece yüzde 34’ü kadınDiğer Avrupa ülkelerinde ve OECD ülkelerinde kamu sektöründe kadın istihdamı oldukça yüksekken Türkiye’de kamuda çalışan kadınların oranı oldukça düşük. Fransa’da kamu sektöründe çalışanların yüzde 64,6’sı kadınken Türkiye’de bu oran yüzde 34,8’dir. Ayrıca rapora göre; “Her 10 kişiden 8’i özel sektörde, 2’si kamuda istihdam ediliyor. Kamu istihdamı seçimlere endeksli. Belediyelerde istihdamın yüzde 17’si memur, yüzde 82’si işçi. Genel İşler işkolunda istihdamın yüzde 70’i belediyelerde çalışıyor. Genel İşler işkolunda sendikalaşma oranı yüzde 58, Toplu İş Sözleşmesi Kapsamındaki İşçi Oranı ise yüzde 41,1’dir. Son dört yılda, Genel İşler işkolunda 400’den fazla işçi iş kazası nedeniyle hayatını kaybetti.”
TÜRKİYE’DE KAYDA DEĞER ARTIŞ
Akla gelen sorulardan birisi de Türkiye’de kamu istihdam oranının artıp artmadığı. OECD verilerine göre son 15 yılda kamu çalışanı oranında kayda değer bir artış yok. 2007 yılında bu oran yüzde 13,1 idi. 2017’de kamu istihdamı oranı yüzde 10,8’e kadar düştü. 2019 yılında yeniden yüzde 13,1’e yükseldi. OECD’nin ‘Bir Bakışta Hükümet 2023’ raporuna hükümetler hangi hizmetlerin doğrudan kamu kuruluşları aracılığıyla, hangilerinin ise özel sektör veya kâr amacı gütmeyen sektörlerle çeşitli ortaklıklar yoluyla sunulması gerektiğine karar veriyor. Bu nedenle kamu sektörünün diğer sektörlere göre rol ve işlevleri OECD ülkeleri arasında farklılık göstermekte ve kamu istihdamının göreceli büyüklüğünü etkiliyor. Örneğin, bazı ülkelerde sağlık hizmeti sağlayıcılarının, öğretmenlerin ve acil durum çalışanlarının büyük çoğunluğu doğrudan hükümet tarafından istihdam edilmekte. Diğerlerinde ise bu çalışanlar çoğunlukla özel veya kâr amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından istihdam ediliyor.
