Soyadı kanunu düzenlemesi değişim yolunda... Kadınların kocalarının soyadını kullanmasını zorunlu kılan düzenleme iptal edildi. Peki özgürlükçü ve eşitlikçi kadınlar bunu yeterli buldu mu? Kadınların çoğu bu adımı olumlu bulsa da yetersiz görüyor. Eşitlik gereği kütüğünün eşinin kütüğüne taşınmasının ve çocuklarına soyadını verememesinin de artık ortadan kalkmasını isteyen kadınlar bazı ülkelerde bu haklara sahip olalı çok oluyor. Peki bunlar hangi ülkeler mi? Gelin birlikte inceleyelim...
Uzun, ayrıntılı ve tartışmalı bir konu; kadınlar ve soyadı... Son olarak Anayasa Mahkemesi'nin Türk Medeni Kanunu’nun “Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir” şeklinde yer alan düzenlemesini, 'eşitliğe aykırı' değerlendirmesi ve oy çokluğu ile iptal etmesi tartışmaları da alevledi. Dokuz ay sonra yürürlüğe girecek olan karar ile kadınların evlendikten sonra yalnızca bekarlık soyadlarını kullanabilmeleri için eşlerine dava açmalarına gerek kalmayacak. Ancak çoğu kadın bu gelişmenin sadece başlangıç olduğunu düşünüyor ve daha fazlasını istiyor.
Peki bu durum hakkında diğer ülkelerde uygulamanın ne olduğunu hiç merak ettiniz mi? Evlendikten sonra kocasının soyadını alma zorunluluğun olduğu ve olmadığı hatta kocasının soyadını almasının yasak olduğu ülkeler hangileri? Hangi ülkelerde kadınlar bu konuda daha özgür ve eşit konumda? Hangi ülkeler ise batı kaynaklı soyadı değiştirme geleneğini sürdürüyor?
ÖZÜNDE BİR BATI GELENEĞİ
Özünde ülkemizde bu uygulama soyadı olgusunun tarihi ile birlikte başlıyor. Daha önce soyadı yokken kadınlar zaten soyları ve sülalelerinin adıyla anılırken soyadı kanununun yürürlüğe girmesiyle birlikte bir batı geleneği olan "Kadın kocasının soyadını taşır" uygulaması da benimsenmiş oldu.
Kıta Avrupa'sında 500-1000 yılları arasındaki karanlık çağlarda henüz nüfus seyrek ve azken soyadına ihtiyaç duyulmuyordu. İnsanlar soyadları yerine yaşadıkları yer ve ailelerinin lakabı ya da kendi lakapları ile anılıyordu.
Orta Çağ boyunca nüfus arttıkça ve toplum daha organize hale geldikçe, soyadlarına ihtiyaç duyuldu. Tarihçi Catherine Allgor, "Okuryazarlığın yaygınlaşmasından önce, bazı yasalar yazılı olarak tutuluyordu, ancak bunlar daha çok geleneklere dayanıyordu" diyor. Bu sebeple Ortak hukuk da ataerkil toplumların geleneklerine göre şekillendi.
Bu nedenle de kadınlara ilişkin yasalar kadın cinsine karşı olmanın yanında aslında kadının varlığını bile zar zor kabul ediyorlardı. Avrupa hukukunda kadın erkeğin bir parçası olarak görülüyor ve tüm vatandaşlık haklarını hatta malını evliyse kocasına, bekarsa babasına, babası ölmüşse erkek kardeşine kısaca ailesinin erkeğine devrediyordu. Kadınların oy kullanma hakkı da bu sebeple çok geç elde edilmiştir. Öyle ki bu konuda pek çok Avrupa ülkesi genç Türkiye Cumhuriyeti'nin gerisinde kalmıştı.
Kökleri kadınların köleliğine kadar varan bu gelenek bugüne kadar aile birliği anlayışı, nostaljik duygular ve gelenek sevgisinin hem erkekler hem de kadınlar tarafından benimsenmesi sebebiyle değişmeden gelse de özgürlük ve eşitlik çağında artık en azından isteğe bağlı olacak gibi gözüküyor.
Yine de bu geleneği edinmeyen ya da terk eden ve uygulamayan pek çok ülke halihazırda zaten bu sistemle yaşayıp gidiyor. Hatta pek çok ülkede bu konu artık çoktan aşılmış ve kadının çocuğuna soyadını vermesi de bir hak haline gelmiş durumda.
Ülkelerin soyadı uygulamaları genelde aynı dili konuşan ülkelerde benzer özellikler taşıyor. Söz gelimi İspanyolca konuşulan ülkelerde iki soyadı kullanmak bir gelenek. Bu soyadlarından ilki annenizin, ikincisi ise babanızın soyadı oluyor. İngilizce konuşulan ülkelerde ise babanın soyadı ailenin tek soyadı oluyor. Yine de ülkeden ülkeye ve zamanla değişen düzenlemeler mevcut...
İşte ülkeler ve soyadı uygulamaları:
ABD:
Amerika Birleşik Devletleri'nde bu konu kadınların tercihine bırakılmış durumda ancak hala kadınların yaklaşık yüzde 70'i evlendiklerinde kocalarının soyadını alıyor.
Çocukların soyadı ile ilgili ise 2002'de araştırmacılar, evli çiftlerin yaklaşık yüzde 97'sinin çocuklarına yalnızca babalarının soyadını aktardığını ortaya koydu. Bu oran oldukça tutarlı görünüyor: Evlat edinen heteroseksüel ebeveynleri inceleyen 2017 tarihli bir makale, çocuklarına zamanın yüzde 96'sında babasoylu bir soyadı verdiklerini buldu.. Konuyla ilgili çok az araştırma yapılmış olsa da kanıtlar, annesi ve babası olan hemen hemen her Amerikan ailesinde çocukların babalarının soyadını aldıklarını gösteriyor.
İNGİLTERE:
Geçmişte, Birleşik Krallık'ta kadınların evlendikten sonra eşlerinin soyadını alması zorunluydu ve İngiliz kültür emperyalizminin etkisiyle bu uygulama da pek çok ülkeye taşındı. Şu anda ise böyle bir zorunluluk yok ancak ABD'dekine benzer durumda İngiltere'de de çoğu kadın hala kocasının soyadını kullanıyor.
2016 verilerine göre evlendikten sonra eşinin soyadını alan kadınların oranı yüzde 90 ve bu kadınların yüzde 85'i ise 18-30 yaşları arasında.
ABD'deki 30 yaş altı kadınların yüzde 68'i, İngiltere'dekilerin ise yüzde 60'ı kendilerini feminist olarak niteliyor.
Esasında İngiltere'de bu konuda tam bir seçim özgürlüğü hakim. Dileyen eşinin soyadını kendi soyadının önüne ya da arkasına ekleyebiliyor. Üstelik bunu yapan erkekler de var. Örneğin John Lennon... Beatles yıldızı marjinal müzisyenin tam adı John Winston Ono Lennon'dur ve "Ono" soyadını eşi Japon asıllı Yoko Ono'dan almıştır.
KANADA
Kanada'nın Fransızca konuşulan Quebec eyaletinde bir kadının kocasının soyadını alması yasak. 1976'da yürürlüğe giren Quebec Haklar Bildirgesi'nin oluşturulmasından sonra 1981'de yürürlüğe giren bu düzenleme cinsiyet eşitliğini isimlerde dahi taşımayı amaçlıyor.
Çocukların soyadı ise çift soyadı veya isteğe bağlı tek soyadı olabiliyor. Hangi soyadının kullanılacağı ya da hangi sırada kullanılacağı da yine isteğe bağlı.
İSPANYA
İspanya'da kadınlar evlendikten sonra kocasının soyadını istese bile alamıyor. Evlilikten doğan çocuklar ise önce kendi babalarının soyadını, hemen ardına da annelerinin babadan gelen soyadını taşıyor. Ancak soyadları aktarılırken annenin soyadı da seçilebiliyor. Yani genel olarak kadının babasının soyadı çocuğuna geçse de dileyen annesinin soyadını çocuğuna aktarabiliyor.
Söz gelimi ünlü ressam Pablo Picasso bunlardan biri. Picasso'nun meşhur soy ismi aslında annesinden aktarılma. Babasının soyadı ise Ruiz. Yani tam adıyla Pablo Ruiz Picasso. Aslında tam adı; Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Ruiz y Picasso... Evet çok çok uzun!
Bu durumda Pablo Picasso'nun kızı Paloma Picasso, anneannesinin soyadını taşımış oluyor.
İTALYA
İtalya'da da kadınlar istese bile kendi soyadını korumak zorunda. Ancak 1975'ten beri kocalarının soyadını da kendi soyadlarına ekleyebiliyorlar. Çocuklar ise yakın zamana kadar otomatik olarak babalarının soyadını alıyordu. Ancak geçen yıl mahkeme emsal bir karar vererek anlaşma sağlanmadan çocuğa babanın soyadının verilmesinin "eşitliğe aykırı" olduğuna hükmetti.
YUNANİSTAN
Yunanistan'da tüm kadınların doğum soyadlarını kullanmalarını zorunlu kılan benzer bir yasa, 1983'te bir feminist yasama dalgası sırasında yürürlüğe girdi.
HOLLANDA
Hollanda'da yalnızca özel durumlarda kadınlar kocalarının soyadını alabiliyor. Çocuklara çift soyadı verme kanunu ise çok yeni. Henüz uygulamaya bile girmedi.
Hollanda hükümeti sadece bir ay önce 1 Ocak 2024'ten itibaren Hollanda'da doğan çocukların her iki ebeveyninin de soyadıyla kayıt yaptırabileceği anlamına gelen yeni bir yasa çıkardı.
BELÇİKA
Belçika'da kadınlar doğum soyadını koruyor. Çocuğunuza çift soyadı vermek 2014'ten beri yasal ancak güncel rakamlara göre yasal değişiklikten yararlanmak için acele eden yok. Hala büyük çoğunluk çift soyadı kullanmak yerine babasının soyadını kullanıyor.
KORE, MALEZYA, ŞİLİ, İRAN
Güney Kore, Kuzey Kore, Şili, Malezya ve İran'da aynı şekilde kadınlar ömür boyu doğdukları soyadını korumak zorunda. Çocuklar ise babalarının soyadını taşıyor.
İZLANDA
İzlanda'da doğum adları korunuyor ancak soyadı sistemi epey farklı. Çocuklar babalarının adının yanına oğlu veya kızı anlamına gelen -sson ve -sdottir ekini alıyor. Yani baba adı "Gunnar Egilsson" olan bir adam Gunnarsson, bir kadın ise Gunnarssdottir soyadını taşıyor.
FRANSA
Fransa'da kadınlar kocalarının soyadını ek olarak alıyor. Kocalar da dilerse bunu yapıyor. Çocukların ise tek mi yoksa çift soyadlı mı olacakları ilk çocuk doğduğunda kararlaştırılıyor ve diğer kardeşlerle bu soyad aynı olmak zorunda oluyor.
