Akıl tutulması diye bir şey var. Bir süre sonra “tüh ya benim aklıma o zaman neden gelmedi” diyorsunuz. Ya da ben onu niye düşünemedim gibi…

Şimdi size iki temel veriden bahsedeceğim:

İlki gelir dağılımı…

Toplumun en alt yüzde 35’lik gelir grubu Ak Parti ile payını artırdı. Hatta 2006-2015 döneminde yüzde 14,12 oranında bir payları vardı. Erdoğan Cumhurbaşkanı seçildikten sonra bu gelir grubunun payları düşmeye başladı ama özellikle 2021-2022’de çok feci düşüş oldu. Ve bu kesim artık gelirden %12,29 pay alıyor.

Bu kaybı sakın küçümsemeyin. Bu oranlar gelirden alınan payları gösteriyor. Burada 1,83’lük bir kayıp var. En alt yüzde 5’lik gelir grubunun 0,79 pay aldığını düşünürseniz adeta 2 yüzde 5’lik grubun gelirinden daha fazla kayıp olmuş demektir. Veya kaybedilen gelir 4. Yüzde 5’lik grubun geliri kadardır.

Sonraki yüzde 20’lik grup ise yüzde 14,20 payından -1,08 kaybederek yüzde 13,12 paya gerilemiştir.

İlginç durum şu: En alt gelir grubu daha fazla kaybederken daha yukarılara çıktıkça kayıp oranı da azalıyor.

Ve tek kazanan var.

En zengin yüzde 5’lik kesim… Onlar gelirden aldıkları payı yüzde 19,34’den yüzde 24,30’a çıkardılar. Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı döneminde sadece en zengin yüzde 5’lik kesim kazanmış; gerisi kaybetmiştir.

Gelelim ikinci veriye…

Burada da “Mutluluk Endeksinde” değişimleri görüyoruz.

Eğitim durumuna göre mutluluk şöyleymiş (2004-2006 ila 2020-2023 karşılaştırması).

Bir okul bitirmemişlerde mutluluk oranı yüzde 54,5’den sadece 0,7 puanlık kayıpla yüzde 53,3’e düşmüş.

İlkokulu bitirmişlerde mutluluk oranı yüzde 56,8’den 7,1 puanlık kayıpla yüzde 52,5’e düşmüş.

İlköğretim veya ortaokul bitirmişlerde mutluluk oranı yüzde 57,9’dan 14,1 puanlık kayıpla yüzde 48,3’e düşmüş.

Lise ve dengi okul bitirmişlerde mutluluk oranı yüzde 59,7’den 15,9 puanlık kayıpla yüzde 49,6’ya düşmüş.

Yükseköğretim mezunlarında mutluluk oranı yüzde 66,4’den 24,2 puanlık kayıpla yüzde 49,0’a düşmüş.

Mutluluk oranlarında iki temel öge öne çıkıyor: Eğitim seviyesi eskiden daha az mutluyken eğitim seviyesi yükseldikçe mutluluk oranı daha yüksekti. Oysa şimdi durum tam tersine dönüştü. Eğitim seviyesi yüksek olanlar eğitim seviyesi düşük olanlardan çok daha az mutlular.

UYANMAK İÇİN OKUMAK GEREKİYORMUŞ

Şimdi gelir dağılımındaki bozulma ile mutluluk oranlarındaki değişimi birlikte inceliyoruz.

Alt eğitim ve alt gelir grubu 2014 sonrası gelir kaybına uğruyor ama mutluluk oranlarında kayıp çok daha sınırlı. Hatta son iki yılda gelir kayıpları devasa boyuta ulaşmış ve adeta gelir şoku yaşamış olmalarına rağmen tepkileri çok daha sınırlı kalıyor.

Eğitim ve gelir grubu arttıkça refah kaybı daha az oluyor ama artan oranda mutluluk kaybı yaşanıyor. Yani biz buna olan bitene uyanma da diyebiliriz.

Mesela beyaz yaka diyebileceğimiz orta sınıf yüzde -0,85 civarı gelir kaybı yaşarken mutluluk oranları yüzde 16-24 aşağı düşüyor.

Orta sınıf toplumdaki değişime daha sert ve net refleks gösterirken alt eğitim ve gelir grupları uzun süre bekleyişlerini sürdürmüşler.

Ya da şöyle diyelim: Başkanlık Sistemi ile tek adamlığın kendilerine verdiği zararı bir türlü görememişler.

Olay bu kadar basit.

Bazı kesimler yanlışları erken görürken bazı kesimler hala net şekilde olan bitene uyanamamış. Biz buna cehalet cesareti diyoruz ve bu durum Türkiye’nin şu andaki en büyük sorunudur.