Faiz sebep enflasyon neticedir veya tersi, bağlamında yapılan yararsız tartışmalarının ebediyen geride kalmış olmasını umuyorum. Pazartesi günü, İbrahim Kahveci, Sayın Cumhurbaşkanımızın bu bağlamda yaptığı konuşmaların neredeyse tamamını alıntıladı. Keşke bu coşkulu savununun aynısını, detaylarını irdelemeye başlayacağımız cari açığın kapatılması konusunda yapsaydı.
Sayın Cumhurbaşkanımız da bir iktisatçı, inandığı iktisadi önermeleri savunmak onun da hakkı fakat iktisatçıların büyük çoğunluğu onunla hem fikir değil; böyle durumlarda “acaba çoğunluk niçin benimle hem fikir değil” sorusunu kendisine sormasını ve ardından da gereğini yapmasını dilerdim. Tercih etmedi.
Para sahipleri dâhil, dünyada, hiç kimse yüksek faizlere mahkûm olan ekonomileri sevmez. Uluslararası sermaye yüksek faizli ülkelerden hızla çıkar.
İktisatçılar veya mevcut uluslararası iktisadi düzenin kurucuları enflasyonu indirmenin test edilmiş en akılcı yönteminin, merkez bankalarının faiz artırması olduğu konusunda hemfikirler.
YÜKSEK FAİZLERDEN RAHATSIZ OLMAK
Yüksek faizlerden rahatsız olmamak mümkün değil, bu durumda yapılması gereken şey, enflasyona sebebiyet veren olguları ortadan kaldırmaktır. Yani enflasyon %2’nin altına indirilebilirse, faizlerin %1,5 mu yoksa %2,5 mu olduğu önemini kaybeder.
Sorumuzu tekrarlayalım: Türkiye’de enflasyon niçin yüksekti, hala niçin yüksektir ve gelecek birkaç yılda da niçin yüksek olacaktır?
Türkiye’de yüksek enflasyonun kategorik olarak üç temel sebebi var:
a) Çok yüksek cari açık (arz yönlü enflasyon),
b) Kredilerle ve/veya bastırılmış döviz kurlarıyla uyarılan daimi ve yüksek iç talep (talep yönlü enflasyon)
c) Geleceğe yönelik fiyatlamalarda “endeksleme” yönteminden vazgeçilmeyişi (beklentiler yoluyla oluşan enflasyon).
Gelecekle ilgili beklentiler ve tahmin oluşturma mekanizmaları a ve b şıklarının içeriğinde de mündemiçtir.
TÜİK’in son “on yıllık” verilerine baktığımızda enflasyon endeksi 190’dan 472’ye yükselmiş. Yani yaklaşık 2,5 kat artmış; dolar ise 1,43TL’den başlamış ve bugün 7,75 TL’ye yükselmiş, 5,4 kattan fazla.
Bu verileri görenler, Türkiye’de enflasyon niçin yüksektir sorusunu sormaz.
Dolar Kuru Niçin Yüksek?
İlk sorumuz kendiliğinden ortaya çıktı. Son on yılda dolar kuru niçin bu kadar yükseldi?
Bazı sebepler:
a) Türkiye’nin dış borcu çok yüksek fakat döviz rezervleri az olduğu için
b) İthalatı çok yüksek ve ihracatı çok düşük olduğu için
c)Esasen reel efektif döviz kuruna göre Ağustos ayı sonunda bir doların 5,68 olması lazım, yani aşırı değer kaybettiği için
d)Tabi en önemli sebebi ekonomi iyi yönetilmediği için, vs.
BÜTÜN ÜLKELERİN DIŞ BORCU VAR, TÜRKİYE’NİN DURUMU NİÇİN FARKLI
Çünkü dış borçların GSYH’ya oranı olan %60 ve rezervlerin dış borçlara oranı olan %20 ile akranları ve benzerleri içinde ekonomik durumu en kötü ülkedir.
Türkiye ne yapmışta bu kadar çok borçlanarak kötü duruma düşmüş?
Türkiye’de üreteceğine, yurt dışından borç para alarak araba, araba yakıtı, tüketici elektroniği ve diğer lüks mallar ithal etmiş.
Bunu niçin yapmış?
Çünkü yapılan ithalatlardan alınan ÖTV, KDV ve Gümrük Vergileri yüksek bütçe gelirleri oluşturmuş. Siyasiler de seçimlerde başarılı olmak için yurtiçi projelerini bu paralarla finanse etmeye çalışmışlar.
Nihayet dış borçlar o kadar artmış ki, hem borç verenler hem de borcu olanlar bu borçların kolay kolay döndürülemeyebileceğini düşünmeye başlamışlar; borç verenler, Türkiye’deki risklerini azaltma yoluna giderken, borçlular ve kurların hızla artabileceğini düşünenler döviz biriktirmeye başlamışlar.
Bu bakış açısı kurları olması gerekenden fazla artırmış, kurlar fazla artınca birileri bunu fırsata çevirmek istemiş ve böylece kurları sürekli artıran bir çevrim oluşmuş.
Son zamanlarda ekonomi yönetimi yabancıların paralarını alıp gitmeleri için ne gerekiyorsa yapmaya başlayınca, onlarda gitmeye başladı ve kan kaybı artıyor.
Bu algıların oluşturduğu döngülerin kökeninde dış borçların yüksekliği yatıyor.
Bugünkü yazının özeti ve diğer maddeleri analiz işi gelecek yazıya kaldı.
