Döneminin önemli alimlerinden ve müderrislerinden ilim tahsil eden Zenbilli Ali Efendi, 2. Bayazıt, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde Şeyh’ül-İslamlık yapmış tevazu sahibi bir insandır.
ZENBİLLİ ALİ EFENDİ KİMDİR?
Zenbilli Ali Efendi’nin asıl ası Alaattin Ali bin Ahmet’tir. Cemâleddin Aksarâyî’nin neslinden geldiği için çağdaşı diğer devlet ve ilim adamı akrabaları gibi Cemâlî nisbesiyle anılır. Bu yüzden Ali Cemali olarak bilinir. Osmanlı Devletinin 8. Şey’ül-İslam’ıdır. Zenbilli Müfti unvanıyla meşhurdur.
Kendisine sunulan soru kağıtlarını (istenen fetvaları) sarkıttığı zenbille alıp, yine cevaplarını soru sahiplerine zenbille verdiği için Zenbilli Ali Efendi ismini almıştır.
Molla Fenari’nin hocası ve Sultan I. Murad zamanın ünlü ulemasından Cemalüddin Muhammed Aksarayi soyundan Ahmet İbn-i Mehmet Çelebi’nin oğludur.
Karamanda doğduğu bilinir fakat doğum tarihi hakkında bir bilgi yoktur.
İlim tahsilini ilk olarak Karaman ve Konya’da yaptıktan sonra İstanbul’a geçti. Burada Molla Hüsrev’den ardından da Bursa’da Mevlana Hüsamzade Muslihiddin Efendilerin derslerine devam ederek onların icazetini aldı.
Bursa’da hocasının kızıyla dünya evine girdi.
Tahsilini tamamladıktan sonra Edirne Taşlık Ali Bey Medresisi’ne müderris tayin edildi. Burada görev yaparken Karamanlı Mehmet Paşa ile arası açılmıştır. Bu gelişme üzerine Sadrazam kedisini düşük bir maaşla Beylerbeyi medresesine atayınca, Zenbilli Ali Efendi, şeref ve haysiyetini gözeterek istifa etti ve Şeyh Muslihiddin İbn-i Vefa Hazretlerinin hizmetine girdi.
Fatih Sultan Mehmed’in vefatı ile II. Beyazıd tarafından saraya davet edilse de davete icebet etmedi. Bu duruma içerlenen Padişah 2. Beyazıt, Zenbilli Efendi’yi önce Bursa’ya sonra da Amasya’ya müderris olarak sürgün etti.
Sürgünden izinsiz ayrıldığı için görevinden azledilse de Padişah II. Beyazıd’ın görmüş olduğu bir rüya üzerine, Zenbilli Ali Efendi affedildi ve 1503 yılında Şeyh’ül İslam oldu. Ayrıca yeni bitmiş olan Beyazıd Medresesi’ne müderris olarak atandı.
2. Beyazıt’tan sonra tahta geçen Yavuz Sultan Selim zamanında da Şeyh’ül-İslamlık görevine devam etti. Hatta bu dönemde ününe ün katmıştır. Doğruluğu, hakperestliği ve cesaretiyle Sultanın dikkatini çekmiş ve gözüne girmiştir.
Yavuz Selim’den sonra tahta Kanuni Sultan Süleyman geçmiştir. Zenbilli Ali Efendi bu dönemde de görevine devam etti. Rodos’un fethine katıldı. Fetihten sonra imam ve hatiplik yaptı ve Rodos’ta İslami müesseseler kurdu.
ÖLÜM TARİHİ VE MEZARI
Zenbilli Ali Efendi 1526 yılında İstanbul’da vefat etmiştir. Türbesi ise İstanbul’un Fatih ilçesi Unkapanı / Zeyrek’te yaptırdığı mescid ve mektebin hazîresindedir.
ESERLERİ
• Muhtârât mine’l-Fetâvâ (Fetâvâ-yı Ali Efendi).
• Muhtasarü’l-Hidâye.
• Risâle fî hakkı’d-devrân (Risâletü’d-deverân).
