Beyaz Saray’ın gözünü kültür mirası bürüdü

SALİHA SULTAN

Birinci ve İkinci Dünya savaşlarının ardından insanlık savaşların toplumların tarihi ve kültürel değerlerini de geri dönülmez bir şekilde yok ettiğini anlayınca ciddi bir farkındalık kazandı. Bu savaşların ardından kurulan Birleşmiş Milletler çatısı altında kültürel çalışmalarını yürüten UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim Kültür Kurumu) 1946 yılından beri dünyadaki maddi ve manevi kültürel mirasın listelenmesi, kayıt altına alınması, korunması adına önemli çalışmalar yapıyor. Türkiye’de son on yıldır UNESCO’ya birçok başvuru yapıyor, kültürel mirasını dünya kamuouyunun gündemine sokarak, kayıt altına aldırıyor. Suriye’de yıllardır süren savaş sırasında dünyadaki duyarlı kişiler Palmira Antik Kenti, terör örgütü IŞİD tarafından yerle bir edildiğinde ayağa kalkmasaydı, UNESCO 2014 yılında ‘Suriye Kültürel Mirasını Acil Koruma’ projesini başlatmayacak, örneğin bu kentte paramparça edilen 2 bin yıllık Allat Aslanı heykeli restore edilemeyecek, eser yok olacaktı.  

SAVAŞ SUÇLUSU OLARAK YARGILANABİLİR 

Dünyada sanatçıların, kamu kurumlarının, aklı başında sanat çevrelerinin insanlığın ortak mirası kültürel değerlere dair bu çabalarının önemli bir farkındalık oluştuğunu düşünmemize rağmen, ‘bu kadar da olmaz” diyebileceğimiz bir hadise yaşanıyor bu günlerde.  ABD Başkanı Donald Trump, İran’la yaptığı savaş kavgasında sosyal medya hesabından yıllar önce rehin alınan 52 Amerikalıyı temsilen 52 İran sahasını hedef aldıklarını belirterek yaptığı “Bazıları üst düzey ve İran kültürü açısından çok önemli. Bu hedefler ve İran’ın kendisi çok hızlı ve çok sert bir şekilde vurulacaktır” açıklamasıyla açıkça İran’ın kültür mirasını hedef aldığını ifade ederek dünyamıza bir ilki (!) yaşatıyor. Bir ülkeye savaş açmaktan bahsedeni görmüştük ama bir ülkeyi direkt olarak kültürel değerlerini yok etmekle tehdit edeni ilk kez görüyoruz. İki ülke arasındaki savaş geriliminde Trump tarafından yapılan bu tehdit  dünyanın önemli müzelerin yöneticilerini, sanatçılarını ve akademisyenlerini ayağa kaldırdı. Trump’ın özellikle kültürel değerleri vurgulayarak yaptığ bu tehdide karşılık 2012 yılında Batı Afrika ülkesi Mali’nin UNESCO’nun kültür mirası listesindeki Timbuktu şehrini yağmalamaktan yargılanan ve tarihte ilk defa kültür mirası eserlerinin tahrip ettiği için ‘savaş suçlusu’ hükmü verilen Ahmet el Faqi el Mehdi’yi hatırlatıyorlar ve ‘savaş suçlusu’ olarak yargılanabileceğini belirtiyorlar.  

KÜLTÜR MİRASI DÜŞMAN DEĞİL 

Trump’un İran’a yönelik kültürel mirasları vurma tehdidine ilk tepki Birleşmiş Milletler İnsan Hakları İzleme Örgütü’nden yapılan açıklama ve Cenevre Sözleşmesi’nin 53’üncü maddesi hatırlatılmasıyla geldi. Açıklamada kültürel varlıklar aleyhine düşmanca uygulamaların yasaklandığı belirtildi. Ardından UNESCO da bir açıklama yaparak ABD ve İran’ın savaş döneminde kültürel varlıkları korumaya yönelik uluslararası sözleşmelere imza attığı gündeme getirildi. 1954 tarihli Silahlı Çatışma Halinde Kültürel Varlığın Korunması Sözleşmesi kapsamında kültürel alanlara saldırılar savaş suçu olarak kabul edildiğinin de altı çizildi. UNESCO İran Ulusal Komisyonu Genel Sekreteri Hüccetüllah Eyyubi tarafından da UNESCO’ya hitaben kaleme alınan mektupla Trump’ın davranışı eleştirildi. İran resmi haber ajansı IRNA mektupta “ABD Başkanı Trump, şaşırtıcı ve medeniyet dışı bir eylemle, İran’ı birkaç bin yıllık kültürel alanlarını yok etmekle tehdit etti” ifadesi kullanarak Trump’un bu tehdidini kınadı. Uluslararası Müzeler Konseyi (ICOM) ve Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) da ortak bir açıklama yaparak Trump’a 1954 Lahey Sözleşmesi’ni hatırlattı. 

ABD’Lİ SANAT KURUMLARI TRUMP’A KARŞI

ABD, Kanada ve Meksika’daki 225 sanat müzesini temsil eden Sanat Müzesi Yönetmenleri Birliği (AAMD), Trump’ı İran’ın kültür mirasına yönelik tehditleri bırakmaya çağıran bir bildiri yayınladı. Birlik açıklamasında, “Bölge benzersiz ve yeri doldurulamaz eserler ve arkeolojik alanlara ev sahipliği yapıyor ve AAMD ortak kültürel mirasımızı koruyacağız” denildi. AAMD’ye, Trump ve ABD Savunma Bakanlığı’nı “İran’daki siviller ve kültürel mirası korumaya ve ABD askeri güçlerinin yalnızca yasal askeri emirlere uyacağını teyit etmeye” davet eden Amerika Arkeoloji Enstitüsü de katıldı . ABD’deki Dünya Anıtlar Fonu (WMF) da tepkilere katılarak “Suriye’den Afganistan’a, Mali’den Yemen’e kadar, hepimiz son on yıllarda yeri doldurulamaz hazinelerin tahrip edilmesine ilişkin çok fazla kasıtlı eyleme tanık olduk” diyerek, “WMF’de hayatımızı insanlığın hazinelerini korumak ve restore etmek için dünyadaki yerel topluluklar. Bugün her yerde insanları ve hükümetleri ortak mirasımızın korunmasına destek olmaya çağırıyoruz. Siyasi farklılıkların hepimizi birleştirmeye hizmet eden birkaç şeyden birini - ortak küresel mirasımızı - tehdit etmesine izin veremeyiz” açıklaması yayımladı. Diğer bir açıklama da Amerikan Müzeler İttifakı tarafından da yayımlandı . 

İRAN KÜLTÜR MİRASINDA TÜRK İZLERİ

 UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde İran’a ait 22 kültürel, 2 de doğal mirası bulunuyor. Bu listedeki yapıların arasında Pers, Sasani, Selçuklu, İlhanlı, Safevi ve Kaçar Hanedanlığı dönemlerine ait eserler yer alıyor. Pers Kralı Büyük Kyros, İlhanlı Hükümdarı Olcaytu Han ve Şah İsmail’in mezarını da içeren Şeyh Safi türbesinin yanı sıra anıt mezarları ve İpek Yolu üzerindeki dünyanın en eski yaşayan çarşısı olan Tebriz Kapalı Çarşısı, İsfahan Ulu Camii, 1967 yılında Tahran’da son Şah’ın taç giydiği Gülistan Sarayı listede yer alan eserlerden. Geçmişi 5 bin yılı aşan bir kültürel mirasa sahip olan İran’da Perslerden Selçukluya uzanan binlerce tarihi yapıda Türk izleri de bulunuyor. Tebriz’deki dünyanın en büyük tarihi kapalı çarşısı ile Safevi devleti kurucusu Şah İsmail ile ailesinin kabirlerini de içeren Erdebil’deki Şeyh Safiyüddin Erdebili türbesi ve külliyesi, Zencan kenti yakınlarındaki ünlü İlhanlı hükümdarı Olcaytu Han’ın türbesi Sultaniye de listede yer alan tarihi yapılar arasında.