SALİHA SULTAN
Selimiye Camii’nin kubbe tezyinatı üzerine tartışmalar sürerken, VGB Bilim Kurulu’nca üç kez reddedildiği halde Yüksek Kurul’da onaylanan projenin uygulanma ısrarına hat dünyasından da tepki geldi. Aralarında Fuat Başer, Savaş Çevik, Fatih Özkafa, Levent Karaduman ve Süleyman Berk gibi birçok usta hattatın olduğu 55 isim ‘Edirne Selimiye Camii Kubbe Yazıları Restorasyonu: İhya mı, İmha mı?’ başlıklı ortak bir bildiri yayımladı. Hattatlar bildiride, Türk-İslam mimarisine damga vurmuş Mimar Sinan eseri Selimiye’nin kubbesine, çinilerine, taş ve mermerlerine işlenmiş yazıların 16’ncı yüzyıl hattatı Ahmed Şemseddin Karahisari’nin talebesi Hasan Çelebi’ye ait olduğunu vurgulayarak, “Selimiye Camii ile tarihî, mimarî ve estetik bakımdan bütünlük arz eden, tarihi belge ve fotoğraflarda yer alan ve farklı dönemlerde yapılan restorasyonlarda da büyük ölçüde korunmasına özen gösterilmiş olan bu yazıların kaldırılması ve yerine günümüz sanat anlayışına göre yeni bir yazı programının uygulanması, caminin tarihî hüviyetiyle asla bağdaşmayacaktır” uyarısında bulundu.
‘ASLINI BOZMADAN ONARMAK’ ESASINA BAĞLI KALINMALI
Bildiride, kubbedeki hat yazısının yenilenmesine karşı çıkan hattatlar, “Tarihî camilerimizin bütünlüğünü, kavramsal mekânını ve orijinalliğini ortadan kaldırmaya yönelik büyük tehlike arz eden bu gibi teklif ve projelerden Edirne Selimiye Camii’nin korunması gerekmektedir” dedi. Hattatlar, ilgili kurumlara kubbedeki 450 yıllık bir tarihi mirasta yaşayan bir hattatın imzasına yer verilmemesi gerektiğinin altını çizerek, söz konusu hatlarda imla hatası tashihi dışında bir uygulama yapılmaması, çalışmanın bilim kurulunda hat uzmanlarına yer verilmesi ve danışılması, kubbede Hasan Çelebi’nin Karahisari ekolünü taşıyan yazının muhafaza edilmesi çağrısında bulundu. Bildiride kubbenin restorasyonunda kalemişi, hat gibi konularda ihtisas sahibi uzmanların görüşlerinin dikkate alınması gerektiği de vurgulanarak, “Kültürel varlıklarımızın korunması, gelecek nesillere aktarılması ‘aslını bozmadan onarmak’ esasına bağlı kalınarak restore edilmektedir. Aslı bozularak yapılan restorasyon ihyâ edilecek eserin imhâ edilmesidir” denildi. Hattatlar son olarak şu çağrıda bulundu: “Konu hakkında yetkili mercileri Edirne Selimiye Camii’nin aslının korunması için âcil müdahaleye davet ediyor, üst kurul tarafından verilen kararın iptalini talep ediyoruz.” Selimiye Camii kubbesi etrafında yaşanan tartışmaları KARAR 3 Eylül’den beri yaptığı manşetlerle gündeme taşıdı. Tepkilerin ardından Yüksek Kurul tarafından onaylanın çalışmanın uygulama aşaması durduruldu. Son onbeş gündür kamuoyunda yükselen tepkilere rağmen ilgili kurumlar henüz konuya ilişkin resmi bir açıklama yapmadı.
BİLDİRİYİ İMZALAYAN 55 HATTAT
Bildiride imzası yer alan hattatların tamamı şöyle: Prof. Dr. Fatih Özkafa, Prof. Dr. Süleyman Berk, Prof. Dr. Bilal Sezer, Dr. Savaş Çevik, Talip Mert, Fuad Başar, Dr. Necmi Atik, Levent Karaduman, Dr. Orhan Altuğ, Cafer Kelkit, Öğr. Gör. Murat Okumuş, Arş. Gör. A. Furkan Yaman, Semih Akıncı, Şeyma Akyüz İsmailoğlu, Tuğba Bozkurt, Mehmet Arif Vural, Alperen Çelik, Fatih Hoşhan, Ümmügülsüm Kurbetoğlu, Muhammed Fatih Çelik, Haydar Çetintürk, Abdullah Çalışkan, Gonca Sultan Cengiz, İbrahim Umuç, Hülya Akça, Halit Köksal, Firdevs Ugan, Abdülkadir Kaya, M. Cihan Özşirin, Esra Tekin, İsmail Yeşilyurt, Ümmühan Güner Aslan, Uğur Karataş, Kadir Sakoğlu, Fatma Kaya, Vildan Kantaroğlu, Ömer Faruk Tekin, Füsun Akşamoğlu, Halil Önsoy, Ömer Özgül, Güler Çalin, Derya Şahar, Aynur Koçtürk, Halil Karaca, Osman Çiçek, Ahmet Kutluhan, Mesut Dikel, Gürkan Pehlivan, Sedat Aktürk, Gülistan Aydın, Aziz Tekiner, Abdurrahman Kılıç, Arif Yücel, Emet Aktaş Erdem ve Ayten Kaya.
BİLİM KURULUNUN ONAYLADIĞI RESTORASYONDA HARF TERKİBLERİ BİREBİR UYGULANMIŞ DURUMDA
10 Eylül’deki ‘Selimiye’nin kubbesi yapboz mu? başlıklı haberimizde Bilim Kurulu tarafından onaylanan restorasyon çalışmasının kubbeye uygulandığını ve çalışmanın bittiğini gösteren fotoğrafı kamuoyu ile paylaşmıştık. Öte yandan, projesi Bilim Kurulu tarafından üç kez reddedilen ‘Selimiye Tahkik ve Tehkik Kurulu, Yüksek Kurul’dan aldığı onayla birlikte tamamlanan çalışmayı kazıyarak, kendi yorumunu kubbeye nakşetmek istiyor. Haberlerimizle gündeme gelen tepkilerin ardından projenin uygulanması kararı durdurulmuş olsa da, itirazlara yönelik henüz bir açıklama yapılmış değil.
Öte yandan KARAR, şimdi de, Bilim Kurulu’nun onayladığı projeyi yürüten ekibin hazırladığı bir rapora ulaştı. 14 Eylül tarihinin düşüldüğü raporda, Selimiye Camii’nin tamamlanan hat restorasyonunun; hattat, akademisyen, mimar ve restoratörlerden oluşan bir çalışma grubu tarafından yürütüldüğü; çalışmanın yazmalar, kitâbe/çini örnekleri, gravürler, dönem fotoğrafları ve arşiv belgelerinden istifade edilerek yapıldığı belirtiliyor.
Çalışmayı yürüten ekip tarafından hazırlanan raporun‘Ana Kubbe Hatlarının Restorasyonları’ başlıklı bölümünde de, hat dünyasının itirazını destekleyen şu bilgiler veriliyor:
“Süleymaniye Camii´nde Abdülfettah Efendi, Hasan Çelebi´ye ait istife bağlı kalarak, kendi yazı tavrı ile yazmıştır. Selimiye´de ise 1808 yılındaki onarımlarda Nakşî Mustafa, 1883 yılında Mehmed Hayrî, kalemişi kusurları da olduğu halde yine aynı hattı korumuşlardır. Günümüze ulaşan katman bu dönemdendir. 1985 yılında da yazının istifi ve harf birleşmelerinde değişiklik yapılmamış ve kubbe merkezindeki istif düzeni korunmuş, onarımlar Mahmut Öncü nezaretinde uygulanmıştır. Günümüz restorasyonunda yazı tadilatı Karahisârî üslubunun hususiyetleri gözetilerek yapılmıştır. 1904 fotoğrafında olmayan ‘ketebehu Mustafa Nakşî’ imzası ve ‘ammerehü Hayrî’ kaydı 1985 konulmuştur. 2025 yılı restorasyonunda, dönem onarımlarını işaret etmesi bakımından ‘ketebe’ kaydı kaldırılarak ‘tamir’ kaydıyla isimler ve tarihler ana kubbe yazısına eklenmiştir. 2025 yılı restorasyonunda, istif ve harf terkiplerinde hiçbir değişiklik yapılmadan 1904 fotoğrafına göre, Hasan Çelebi´nin (Karahisârî üslubu) kitâbe ve çinilerden alınan harfler, mevcut istif üzerine yerleştirilerek ve dönem üslubunun yazı incelikleri gözetilerek tâdil edilmiştir.”
