Venezuela’da uzun süredir devam eden sokaktaki gerilim, Meclis Başkanı’nın kendisini ‘geçici devlet başkanı’ ilan etmesiyle zirveye çıktı. Ankara ve Moskova Başkan Maduro’ya desteğini açıkladı. AB seçim çağrısı yaptı. Venezuela halkının kararıyla şekillenmesi gereken süreçte Washington’un tavrı ise tepki çekti. Trump ‘Maduro’yu tanımıyoruz. Her seçenek masada’ diyerek ateşe benzin döktü.
Uzun süredir ekonomik darboğaz ve siyasi gerilimlerin odağındaki Venezuela’da biriken enerji dün patladı. 2017 seçimlerini boykot eden ve Meclis’te çoğunlukta bulunan muhalifler Maduro’nun başkanlığını tanımadıklarını açıklayarak kendi başkanlarını seçti. Önce ABD ardından onlarca ülkenin jet hızıyla muhalefet liderini ‘meşru başkan’ olarak kabul etmesi Caracas’ta ‘iki başkanlı’ kaosun kapılarını ardına kadar açtı.
Yüzde 16 milyon enflasyon, tuvalet kağıdı krizi, üç kilo parayla alınan yarım kilo yoğurt, 32 milyon nüfusun yüzde 50’sinin sosyal yardımla hayata tutunması.... Venezülea ile ilgili son günlerin haberlerinden bazılarıydı. Uzun süredir ekonomik ve siyasi krizin pençesinde boğuşan Caracas’da işler çığrından çıktı. 2015’ten bu yana Maduro ile bilek güreşine giren muhalefet ittifakı kendi başkanını seçti, ABD ve ve onlarca ülke bu adıma destek verdi. Maduro hükümetiyse sert önlemlere başvuracağını açıkladı. İki tarafın taraftarları da sokağa indi. 35 yaşındaki genç muhalefet lideri Juan Guaido’nun Meclis tarafından yeni başkan seçilmesi Venezuela’da kaosun kapılarını da ardına kadar açtı. Guaido bu kararının temeli olarak anayasanın 233 ve 333’üncü maddelerini öne sürüyor. Guaidó, Mayıs 2018’deki seçimlerin geçersiz olduğunu öne sürerek Maduro’nun artık devlet başkan olmadığını savunuyor.
Bu açıklamadan kısa bir süre sonra ABD Başkanı Donald Trump, Maduro hükümetinin meşruiyetini kaybettiğini belirterek, Guaido’yu ülkenin fiili devlet başkanı olarak tanıdığını duyurdu. Maduro bu karara sert tepki gösterip ABD ile diplomatik ilişkilerini kestiğini duyurdu ve ABDli diplomatlara ülkeyi terk etmeleri için 72 saat süre tanıdı. ABD’den buna yanıt gecikmedi. Dışişleri Bakanı Mike Pompeo Maduro’nun değil Guaido’nun meşru başkan olduğunu bu nedenle bu karara uymayacaklarını duyurdu. Maduro hükümeti ise ABD diplomatik temsilciliklerinin elektrik ve gazını kesmekle tehdit etti.
On binlerce Maduro karşıtı 23 Ocak’ta sokaklara çıktı, polisin müdahalesiyle gösterilerde ‘en az dört kişinin öldüğü’ bildirildi. Guaido sokağa topladığı muhaliflerin yanı sıra, Maduro’nun arkasında duran orduya da ‘hükümet yerine kendisine biat etmeleri’ çağrısında bulundu. Ordunun nasıl bir tavır alacağı Venezuela Savunma Bakanı Vladimir Padrino Lopez’in mesajıyla belli oldu. Lopez, Twitter hesabından ordunun bu çağrıyı reddettiğini ve ‘anayasal liderin arkasında olduklarını’ duyurdu. Aynı gün, 23 Ocak’ta Maduro destekçileri de sokaklardaydı. Başkanlık sarayı Miraflores dışında toplanan ve çoğunluğu kırmızı giyinen Maduro yanlıları ‘ABD destekli darbe girişimine’ tepki gösteren sloganlar attı.
ERDOĞAN’DAN MADURO’YA DESTEK TELEFONU
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın “Cumhurbaşkanımız, Venezuela lideri Nicolas Maduro’yu arayarak ‘Maduro kardeşim! Dik dur, yanındayız’ dedi. Sosyal medya hesabından: “Türkiye, Cumhurbaşkanımız Erdoğan’ın liderliğinde bütün darbe girişimlerine karşı ilkeli duruşunu koruyacaktır” ifadelerini paylaşan Kalın, mesajının sonunda “#WeAreMADURO” etiketine de yer verdi.
Venezuela’da Meclis’in yeni geçici başkan seçtiği Juan Guaido ilk olarak 2007’de dönemin devlet başkanı olan Hugo Chavez’e karşı yürütülen öğrenci protestoları sırasında siyasete girdi. Sosyalist Enternasyonel üyesi Voluntad Popular (Halk İradesi) 2014’te ev hapsine çarptırılıp siyasetten yasaklanınca 2015’teki Ulusal Meclis’te partisinin diğer partilerle kurduğu ittifaka liderlik etmesi için, o seçimde meclise giren kendisinden 12 yaş genç Juan Guaido’yu aday gösterdi. Venezuela’nın Vargas eyaletinde doğan Guaido’nun ailesi, 1999 yılında bölgede 30 binden fazla kişinin yaşamını yitirmesine yol açan bir toprak kaymasından sağ kurtulsa da evsiz kalmıştı. Guaido Ulusal Meclis Başkanlığına seçildikten sonra, 13 Ocak’ta kısa süreliğine gözaltına alınmıştı.
ABD’DEN YAPTIRIM UYARISI
Washington’ın Guaido’yu “geçici devlet başkanı” olarak tanıdığını açıklayan ABD Başkanı Donald Trump, Venezuela ordusu tarafından desteklenen sosyalist Maduro hükümetini “gayrimeşru” diye tanımlamıştı. Trump, ABD’nin Venezuela’ya yönelik herhangi bir askeri müdahalede bulunmayı düşünüp düşünmediğine dair soruya ise “Hiçbir şey düşünmüyoruz ama tüm seçenekler masada” yanıtını vermişti. Reuters’a konuşan üst düzey bir ABD’li yetkili ise Venezuela’nın petrol ve altın sektörlerine yönelik yaptırımlar uygulanabileceği uyarısında bulundu.
VENEZUELA BUGÜNE KOŞAR ADIM GELDİ
Dünyanın en büyük kanıtlanmış petrol rezervine sahip ülkesi Venezuela kaosun kollarına Trump’ın bir açıklaması ile düşmedi. Caracas bu sürece Maduro hükümetinin izlediği politikalar nedeniyle adım adım ilerledi. Hugo Chavez 1998’de başkanlığa seçildiğinde Güney Amerika’nın klasik bir sol rüzgarı olmayacağını kısa sürede gösterdi. 1999’da yeni bir anayasa ile muhalefeti de sürece dahil etmeyi başaran Chavez 2013’e kadar ülkesini yönetti. 5 Mart 2013’te kanserden hayatını kaybettiğinde yerine halefi olarak Maduro’yu işaret etti. Ancak ekonomide giderek artan bozulmalar, hızlı fakirleşmeye karşı artan hoşnutsuzluğu dizginlemek için otoriterliğini artıran Maduro yönetimi ilk ciddi sınavından büyük bir yenilgiyle çıktı:
MADURO İÇİN DÖNÜM NOKTASI: 6 Aralık 2015 günü yapılan seçimde muhalefet ittifakı 167 sandalyeli Meclisin 112 sandalyesini kazandı. 17 yıl aradan sonra artık yasama erki hem de başkanın veto yetkisini aşan ‘süper çoğunlukla’ muhalefetin elindeydi.
YÜKSEK MAHKEMEYE TOPLU ATAMA: Maduro’nun yenilgiye karşı hamlesi yargı ayağından geldi. Meclis, muhalefet çoğunluklu yeni Meclis’in göreve başlamasına günler kala olağanüstü toplanıp, Venezuela Yüksek Mahkemesine, tamamı Maduro’ya sadık isimlerden oluşan 13 yeni üye atadı. Yeni üyelerle toplanan Yüksek Mahkeme’nin ilk kararı, 4 muhalfi vekilin vekilliğini düşürmek oldu. Böylece muhalefetin Meclis’teki ‘süper çoğunluğu’nu (üçte iki) sona erdi.
2016 ERTELENEN REFERANDUM: Muhalefetin 2016’da referandum için topladığı yeter sayıda imza ile yapılan başvuruyu aylarca bekleten YSK, 21 Ekim 2016’da referandumu askıya aldı. Venezuela geneline yayılan dev protestolar Vatikan’ın arabulucu olmasıyla kısa süreliğine ertelendi.
MECLİS’İN YETKİLERİ İPTAL EDİLDİ: 29 Mart 2017’de Yüksek Mahkeme, Meclisin yasama yetkilerini kendi üzerine aldı. Vekillerin dokunulmazlığı da kaldırıldı. Chavez döneminin bakanlarının bile itiraz ettiği bu hamlelerin ardından başlayan gösterilerde en az 29 kişi öldü.
YENİ MECLİS KURMA KARARI: 1 Mayıs 2017’de Maduro, Hugo Chavez’in yaptığı 1999 Anayasasını değiştirip yeni bir anayasa yapmakla görevli olacağını belirttiği bir Anayasa Meclisi oluşturulmasına karar verdiğini açıkladı. Bu meclisin üçte ikisi, Maduro’ya sadık sendikalar ve sivil organizasyonlarca seçilecekti. YK’nın onay vermesi üzerine halk yeniden sokaklara döküldü.
MADURO’NUN BÜYÜK ZAFERİ: 2017 Aralık ayında yapılan yerel seçimlerde 335 belediyeden 308’ini Maduro kazandı. Toplam seçmenlerin muhalefete göre yüzde 20’si, Yüksek Seçim Kuruluna göre ise yüzde 47’si sandık başına gitmişti.
SEÇİMLERE BOYKOT DAMGASI: Maduro, 20 Mayıs 2018’de genel seçim kararı aldı. Birçok muhalif partinin seçime katılması yasakladı. Ciddi rakip olabilecek muhalif isimlerin tamamı tutuklandı. Elektronik oy verme sistemini kuran şirket ‘seçimlerin güvenirliliği yok’ diyerek ülkeyi terk etti. 20 mayıs 2018 günü yapılan seçimi muhalefet boykot etti. Seçmenlerin sadece yüzde 32’si sandığa gitti. Venezuela YSK’sına göre ise katılım yüzde 46 oldu. Maduro bu oyların yüzde 67’sini alarak ikinci kez 6 yıllığına devlet başkanı seçildi. BM, AB, ABD, Kanada, Latin Amerika ülkelerinin önemli bir kısmı seçimin meşruiyetini tanımadı.
MUHALEFET YENİ BAŞKAN SEÇTİ: Muhalefetin çoğunluğunu oluşturduğu Venezuela Millet Meclisi, 5 Ocak 2019’da sosyalist çizgideki muhalefet partisi Halkın İradesi’nin milletvekili olan 35 yaşındaki Juan Guaido, yeni parlamento başkanı olarak seçti.
MECLİS YENİ BAŞKANI SEÇTİ: 10 Ocak’ta yemin etmesinin ardından Amerika Kıtası Devletleri Organizasyonu, Maduro’nun devlet başkanlığının gayrimeşru olduğunu ilan etti. Meclis, Venezuela’nın 10 Ocak gününden beri yasal bir devlet başkanı bulunmadığı gerekçesiyle, Anayasanın 333’üncü maddesi uyarınca Parlamento başkanı Guaido’nun, yeni devlet başkanı seçilinceye kadar geçici devlet başkanı olduğunu ilan etti. Guaido da, 1958’de diktatör Marcos Pérez Jiménez’in yıkılışının yıldönümü olan 23 Ocak günü Caracas’ta yemin ederek kendisini ülkenin geçici devlet başkanı olarak ilan etti.
DÜNYA TEPKİLER
FRANSA
Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Venezuela’da yaşanan siyasi krizde muhalefeti desteklediğini açıklayarak Avrupa’nın ‘Venezuela’da demokrasinin restorasyonunu desteklediğini’ açıkladı. Macron, açıklamada, Maduro’nun geçen yılın Mayıs ayında devlet başkanı olarak seçilmesini ‘gayrimeşru’ olarak nitelendirerek kendisini devlet başkanı ilan eden Juan Guaido’yu desteklediğini açıkladı.
İNGİLTERE
İngiltere’nin Avrupa ve Amerika’dan Sorumlu Devlet Bakanı Alan Duncan, Guaido’nun Venezuela halkı arasında geniş desteği var. Siyasi kriz yeterince uzun sürdü. Şimdi bütün Venezuelalılar için barışçıl çözüme gidecek yolu bulma zamanıdır” dedi.
ÇİN
Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan ilk açıklamada iki ülke ilişkilerinin rejimlere bağlı olmadığı belirtilerek tarafsızlık mesajı verildi. Ardından Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü de bir açıklama yaparak “Dış müdahalelere karşıyız” dedi.
AVRUPA BİRLİĞİ
AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Temsilcisi Federica Mogherini Guaido ve Meclis’e destek vererek “Venezuela’da anayasal düzene uygun bir şekilde, acilen güvenilir ve özgür seçimlerle sonuçlanacak siyasi bir süreç başlatılmalıdır” dedi. AB Konseyi Başkanı Donald Tusk da Guaido’ya destek verdi. Tusk “Maduro’nun aksine Ulusal Meclis ve Juan Guaido Venezuela vatandaşlarının verdiği demokratik yetkiye sahip” ifadelerini kullandı.
MADURO’YA DESTEK VEREN ÜLKELER
Meksika, Bolivya, Küba, Rusya, Türkiye, Suriye, İran.
GUADO’YU TANIYAN ÜLKELER
ABD, Kanada, Kolombiya, Peru, Ekvador, Paraguay, Brezilya, Şili, Panama, Arjantin, Kosta Rika ve Guatemala.
