Hazine garantili projelerin ‘gider kaynağı’ haline gelmesiyle ilgili tartışmalar sürerken 1992’de elektrik üretimine geçen Atatürk Barajı’na ilişkin rakamlar dikkat çekici bir tablo ortaya koydu. Bir yatırımın rasyonel kriterlerle hayata geçirildiğinde ne kadar başarılı sonuçlar doğurduğunu gösterdi: Özal’ın projesi ilk 5 yıl içinde maliyetini karşıladı. Sonrasında ekonomiye 25 milyar dolar kazanç sağladı.
Türkiye’de Kamu Özel İşbirliği modeliyle hayata geçirilen projeler kamuoyunda eleştirilere yol açıyor. Döviz üzerinden garanti verilen projeler için sürekli Hazine kasasından kaynak aktarılıyor.
Çanakkale Köprüsü, Zafer Havalimanı gibi projeler “Yeterli fizibilite yapılmadı. Vatandaş kullanmadığı için de zarar yazıyor” tartışmalarına konu oluyor. Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve Kuzey Anadolu otoyolu da ‘ihtiyaç’ tartışmalarını tetikliyor.
BUGÜNKÜ YATIRIMLAR GELİR DEĞİL GİDER KAYNAĞI
Çarpıcı tablo bugünkü yatırımların gelir değil gider kaynağı olduğunu ortaya koyarken Atatürk Barajı verimliliğiyle dikkat çekiyor.
Barajın kendini 5 yılda amorti ettiğini söyleyen Teknik Müdür Yardımcısı Erdoğan Hanol “2015’e kadar ekonomiye 15 milyar dolar katkı sağlandı. Geçen yıl 2 milyon kişinin enerji tüketimi karşılandı” dedi. Eski Şanlıurfa Valisi Abdullah Erin de barajın 26 yılda 25 milyar dolarlık kaynak sağladığını kaydetmişti.
YATIRIM DEDİĞİN BÖYLE OLUR
Günümüzde yapılan Hazine garantili yatırımlara sürekli bütçeden kaynak aktarılırken, Atatürk Barajı sadece 5 yılda kendini amorti ettikten sonra ekonomiye de 25 milyar dolar kazanç sağladı. 1992 yılında faaliyete geçen Baraj yaklaşık 3,6 milyar dolara mal olurken sadece enerji üretiminden 30 milyar dolara yakın gelir elde edildi. Yılda 2,5 milyar dolar kaynak sağlayacak sulama projeleri ise hala bitirilmeyi bekliyor.
Türkiye’nin en büyük barajı olan Atatürk Barajı, 2020 yılında ürettiği 7,2 milyar kilovatsaat enerjiyle ülke ekonomisine katkı sağladı. Fırat Nehri üzerinde yapımına 1983 yılında başlanan ve 1990’da tamamlanan Atatürk Barajı, 1992 yılında enerji üretimine geçti.
Atatürk Barajı, yaklaşık 49 milyar metreküp su depolama hacmiyle dünyanın sayılı barajları arasında yer alıyor. Türkiye’deki hidroelektrik santrallerinde (HES) üretilen enerjinin yüzde 20’sini tek başına karşılayan Atatürk Barajı, 2 bin 400 megavat güce sahip 8 türbinle yaklaşık 30 yıldır kesintisiz enerji üretiyor. Yetkililer, Atatürk Barajı’nda üretilen elektrikle 2020 yılında yaklaşık 2 milyon kişinin enerji tüketiminin karşılandığını belirtti.
Atatürk Barajı HES İşletme Müdürlüğü Teknik Müdür Yardımcısı Erdoğan Hanol, Atatürk Barajı’nın ülkenin önemli bir enerji üretim üssü olduğunu söyledi. Atatürk Barajı HES’in ilk olarak 1992 yılında 2 türbin ile işletmeye açıldığını belirten Hanol, “Atatürk Barajı bugüne kadar 196,8 milyar kilovatsaat enerji üretmiştir. 3,6 milyar dolara mal olan Atatürk Barajı ve HES’inin ülke ekonomisine katkısı 2015 yılına kadar 15 milyar dolar olup, Türk lirası karşılığı da 111 milyar liraya ulaşmıştır. Atatürk Barajı ilk 5 yılında kendini amorti ettikten sonra ülke ekonomisine katkı sunmaya devam etmiştir.” diye konuştu.
Barajda her biri 300 megavat gücünde 8 ünitede enerji üretimi yapıldığını dile getiren Hanol, baraj rezervuarındaki su seviyesinin elektrik üretimine uygun olduğunu ve herhangi bir sorun bulunmadığını ifade etti. Barajın 2020 yılında da aktif olarak enerji üretimi yaptığını söyleyen Hanol, “Geçen yıl toplam enerji üretimimiz 7,2 milyar kilovatsaat olarak gerçekleşti. Burada üretilen enerji, şalt sahasına iletilerek ülkeye dağılan şebekeler vasıtasıyla herkesin kullanımına sunulmaktadır.” dedi.
YATIRIM ANLAYIŞI FARKI
Turgut Özal’ın 80 darbesi sonrası adeta durmuş olan ekonomide 9 yılda yapımına başlayarak bitirdiği Atatürk Barajı bir örnek olarak gösterilebilir. Oysa yine GAP Projesi sulama alanında tamamlayıcı bir baraj olan Silvan Barajı 2011 yılında temeli atılmış olmasına rağmen yapımı yine 9 yıldan uzun sürmüş ve geçen hafta açılışı yapılabilmişti. Atatürk Barajı yapımındaki zaman ve imkanlar ile Silvan Barajı dönemindeki zaman ve imkanlar kıyaslandığında, yatırımlara bakış da ortaya çıkmış oluyor.
MALİYETİNİN EN AZ 6 KATI GELİR SAĞLANDI
Kasım 2018’de Atatürk Barajı hakkında açıklamalarda bulunan dönemin Şanlıurfa Valisi Abdullah Erin, Atatürk Barajı’nın Cumhuriyet tarihinin en büyük yatırımlarından biri olduğunu açıklamıştı. Kasım 2018 tarihine kadar geçen 26 yıllık sürede barajın 180 milyar kilovatsaatin üzerinde elektrik ürettiği ve 25 milyar dolar kaynak sağladığını açıklamıştı.
Geçen son 2 yılla birlikte Atatürk Barajında üretilen elektrik değerinin 30 milyar dolara yaklaştığı tahmin ediliyor. Vali Erin, sadece elektrik alanında sağlanan bu değerin yılda 2,5 milyar dolar katkı sağlayacak sulama yatırımlarının bitmesi ile daha da artacağını söylemişti. Sulama yatırımlarının bitmesi ile bölgede 2 milyon kişiye de ek istihdam sağlanması bekleniyor.
BUGÜN YATIRIMLAR GELİR YERİNE GİDER OLUŞTURUYOR
1983 yılında rahmetli Turgut Özal’ın büyük girişimleri ile yapımına başlanan Atatürk Barajı ülke ekonomisine kendini amorti ettikten sonra bile 25 milyar dolar gelir sağlamış oldu. Oysa bugün yapılan yatırımlar bırakın kamuya gelir getirmeyi, Hazine kasasından kaynak aktarılan birer proje olmayı geçemiyor.
İhtiyaç olarak yapılan yatırımlar gibi, ihtiyaçlığı çok tartışmalı projeler de bugün yatırım adı altında Hazine garantisi verilerek yapılıyor. Çanakkale Köprüsü gibi yılda sadece iki dini bayramda trafik yoğunluğu yaşanan yere Hazine garantisi ile köprü yapılıyor. Ya da Zafer Havalimanı gibi ve devamında sayısız havalimanında olduğu gibi verilen Hazine garantilerinin yüzde 10’unu bile doldurmayan yatırımlara sürekli Hazineden kaynak aktarılıyor.
Hatta ihtiyaç olmasına rağmen çok pahalı olduğu için vatandaşların yeterince kullanamadığı İstanbul-İzmir otoyolu ve Kuzey Anadolu Otoyolu ve YSS Köprüsü de Hazine’den sürekli kaynak çekmeye devam ediyor. Eskiden yapılan yatırımlar Hazineye ve Ülke ekonomisine katkı sunarken, bugün yapılan yatırımlar 25-30 yıllık gelecek nesillerin gelirlerini de ipotek altına almış oluyor.
