Ülkemiz, önemli bir süreçten geçiyor. Neredeyse herkes işi gücü bırakıp seçime odaklandı, bu siyasi ve psikolojik atmosfer hepimizi kuşattı, hatta çoğumuz gergin havaya kapılarak hissi tepkiler veriyor, sağlıklı tahliller yapamıyoruz. Bense hislerimi olabildiğince bir yana bırakıp Türk milletinin siyasi tepkilerinin köklerindeki kromozomları, edebî eserler vasıtasıyla anlamaya çalışıyorum.

Geçenlerde “Ankara” ve “Yağmur Beklerken”i tekrar okudum. Bu romanlardaki iki sahneyi muhafazakâr kitlenin siyasi tepkilerini kavramak açısından önemli buluyorum. Bilindiği üzere “Ankara”nın yazarı Yakup Kadri, Cumhuriyet Halk Fırkası’nın kurucularındandı ve Kemalist bir aydındı. Nitekim romanı, Atatürk’ün inşa etmeyi amaçladığı bir ‘Yeni Türkiye ütopyası”dır. Tarık Buğra ise meselelere muhafazakâr bir pencereden bakar. “Yağmur Beklerken”deki Cumhuriyet Halk Fırkası’na yönelik eleştirileri, bunu gösteriyor. Bu farklılığa rağmen iki yazarın Türk halkının siyasi ve sosyal tepkilerini anlatırken benzer sahneler kurgulaması ilginç!

“Ankara”daki sahne şöyle: Cumhuriyet ilân edilmiş, ‘yeni bir Ankara’ inşasına başlanmıştır. Yakup Kadri, tahayyülündeki Türkiye’yi anlatır- ken, bu süreçte ortaya çıkan türedi bir zümreyi eleştirmekten geri durmaz ve bunun için bir ‘Noel balo’su kurgular: Ankara, yılbaşı balolarına hazırlanmaktadır. O yıllarda neşvü nema bulan bir zümre, balolarda giyinecekleri elbiseler için iki ay önce- sinden İstanbul terzilerine taşınmıştır, “en son Paris modelleri Ankaralı hanımlar tarafından” kapışılmakta, “İlk yıllar, bir kuyruklu ceketle bir silindir şapkayı kâfi sananlar, şimdi klak ve makferlan peşinde” koşuşturmaktadır, dans iskarpinlerinin fiyatı üç dört misline fırlamıştır (Ankara, İletişim Yay., 2018, s. 109).

Balo gecesi: Ankara Palas ışıl ışıl. “İçleri birer mağaza camekânı gibi aydınlatılmış hususi arabalar” buraya şehrin dört bir yanından insan taşıyor... (s. 110). Yoksul köylüler Ankara Palas’ın önüne, bu cümbüşü seyre gelmiş. Aralarındaki konuşmalara dikkat!..

“Sen, sanki, buradan bir şey gör- dün mü sanıyorsun? He, he, he... Aklına şaşayım.”
Siperi arkaya çevrilmiş kasketi üzerine bir sarık geçirmiş diğer köylü buna cevap veriyor:
“İçeride ne yaparlar bilirim emme, söyleyemem.”
“Deyiver, be... Ne biliyon deyiver, daha deyiver...”
“Ne var, bunu bilmeyecek be? İşte ben deyivereyim: İçerde tango var.”
“Tango da kim oluyor ki?”

Sonra külhani bir delikanlının, ışıl ışıl elbisesiyle otele girmekte olan şişman bir kadına laf atması; “Aman Allah, yaradana gurban olayım...” (s.111)

Şimdi de “Yağmur Beklerken”deki sahne: Anadolu’da bir kasaba, yıl 1930. Ankara Palas’ın yerini bu romanda yeni açılan ve gramofonunda tangolar çalan bir ‘park’ almış. Ama önce Tarık Buğra’nın da halkın tepkisini dile getirmek için o dönemdeki baloları; “o güne kadar eşlerini uzakça akrabalarına bile çıkarmayan yerli ve yabancı memur irilerinin (...) karılarının balodaki” hâllerini, “Ömürlerinde lohusa veya Mevlid şerbetin- den başka bir şey içmemiş zavallı” kadınların kafa çekmelerini (Yağmur Beklerken, Ötüken Yay., 1981, s. 36) ironik bir dille anlattığını belirteyim. Lâkin asıl sahne, köylülerin, bu alafranga parka ve içeridekilere bakışlarıdır. Onlar da tıpkı “Ankara”daki gibi içeridekileri seyreder ama tepkilerini bakışlarıyla dile getirirler. Roman kahramanı Rahmi köylülerin parka bakışını “Köylerine giderken veya gi- dince anlattıklarını bir duysan...” (s. 39) diye ifade eder.

Farklı romanlardaki bu iki sahne, Anadolu’daki halkın ‘tango’ ya da ‘balo’ ile sembolleştirdiği bu yaşama şekline ve zümreye tepkisini göstermesi itibarıyla önemlidir. Yakup Kadri, bir kurucu isim olmasına rağmen Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki o ‘derin kopuş’un farkına varmıştı, ama bugün bir kesimin bu realiteyi hâlâ görebildiği söylenemez.