Güven veren bir ekonomi yönetiminin en az üç yıl cari fazla vermesi, enflasyonun indirilmesi için yeterli olmayan, fakat gerekli olan asgari şarttır tezini savunmuştuk.
Cari fazla vermek de, dünyanın en zor işlerinden biridir fakat imkânsız değildir. Kısa vadede ihracatı artırmak zor olduğu için işe, ithalatın azaltılması hedefiyle başlamalı.
İthalatı şok tedbirlerle düşürecek bir liderlik işe yarayabilir.
ÖNCE KAMU VE KAMUNUN ETKİLEYEBİLDİKLERİ
Mesela Sayın Cumhurbaşkanımız, istisnai nitelikte ilaç ve stratejik ürünler hariç, üç yıl boyunca niteliği ve önemi ne olursa olsun, iğneden ipliğe kadar hiçbir ithal ürün satın almazsa ve tüm kamuya da almamaları talimatı verirse; ithalat düşer, kesinlikle düşer.
Liderler, örnek davranışlarla toplumu etkileyebilir ve ürün tercihlerini yerli mallara yönlendirebilirler.
Liderlerin kullanımına tahsis edilmiş ithal ürünlerin kullanım süresinin uzatılması, yani yenilenmemesi görülünce; toplum da, ithal ürünleri daha uzun süre kullanabilir.
Dört yılda bir arabasını yenileyenler bu süreyi altı yıla, iki yılda bir telefonunu değiştirenler de süreyi dört yıla çıkarabilir.
Bunlar şahsi izlenimlerim ve tam doğru olmayabilir; ithalatın azaltılması işini şansa bırakmamak için otomotiv, tüketici elektroniği ve akaryakıt gibi ürünlere, mevcut yüksek vergilere aldırmaksızın, ilave vergi koymak daha garantili bir yoldur.
Turistik amaçlı yurtdışı çıkışlar da zorlaştırılmalı, bunun için yurtdışına çıkış harcı önce yüz dolara, bu tutar etkili olmazsa, daha yüksek bir rakama yükseltilmelidir; bu sayede en az beş milyar dolarlık tasarruf sağlanabilir.
Yine de Türkiye’de millilik ve yerlilik söylemlerinin sözde olduğunu ve menfaatlere zarar verildiğinde, bazı kesimlerin can sıkıcı ve moral bozucu itirazlar geliştirebileceği beklenmelidir; umulur ki bu söylemler liderlik, dirayet, cesaret ve direnç açığı oluşturmaz.
İHRACATI ARTIRMAK
Kamu olarak ithalatı azaltma kararlılığı hazmedilince, ihraç kaydıyla ithalat yapanlar hariç bütün ithalatçıların ziyaret edilip, “İthal ettiğiniz ürünleri ya siz üretin ya da içerideki üreticilere ürettirin, bunu yapmak için dileyin bizden ne dilerseniz…” teklifleri yapılmalıdır, cömertçe.
Ya da zaten ihracat yapan kişiler davet edilip “daha fazla ve katma değeri yüksek ürün ihracatı için mevcut teşviklere ilaveten, en az % 3 ila % 9 arasında ilave ar-ge desteği vs.” önerilebilir.
Bu teklifler iletişimin havuç tarafını oluşturuyor, sopa kısmının ne olabileceğini kamu çok iyi bilir.
TALEP ENFLASYONU
2017 ve 2020 yıllarında aşırı miktarda ve ucuz olarak verilen kredilerin, talep enflasyonu oluşturduğu bir kez daha görüldü. Hükümetin bir daha böyle işlere kalkışmayacağını herkes umuyor.
Ancak meydana gelecek “kesat dönemleri”ni aşmak için hedefli ve sınırlı teşvikler verilmesi gereği ortaya çıkabilir; böyle dönemlerde, TCMB’nin sterilizasyon ve BDDK’nın finansal sektör sıhhatini gözeten makro ihtiyati tedbirleri, olumsuzlukları nötralize edebilir.
FİYATLAMALARDA ENDEKSLEME
Maliyet enflasyonu ile talep enflasyonuna ilaveten enflasyonun en belirleyici üçüncü kaynağı “fiyatlamalarda endeksleme”dir.
Fiyatlarda endekslemenin müsebbibi, Hükümetin, yönetilen ve yönlendirilen ürün fiyatlarına, üç yıl boyunca zam yapmaması gerekiyor.
Vergi resim ve harçları her yıl artıran “yeniden değerleme” olgusunun unutulması gerekecek.
Keza ücret ve maaşlara da üç yıl boyunca, beklenen enflasyonun en çok yarısı kadar, yani % 5’in altında zam yapılması kaçınılmaz.
Köprü ve yol fiyatları da sabitlenmeli.
Bütün bu sert ve fedakârlık gerektiren tedbirler de yetmeyebilir çünkü özel sektör de fiyatlandırmayı geçmiş yıl gelişmelerine göre yapmaktadır.
Yasal düzenleme yapmak mecburiyeti gerekse bile, özel sektör aktörlerinin fiyatlama davranışının dönüştürülmesi ve her alanda makro ihtiyati tedbirler alınması bir zorunluluk.
Cari fazla oluşmadan, ne tedbir alınırsa alınsın, orta vadede, enflasyon, kalıcı olarak tek haneye bile düşürülemez.
Son analizler gelecek yazıda.
