Diğer her şey sabitken, yurt içi tüketim için üretilmiş ürünlere, yurt dışından ek talep gelirse; yani ihracat artarsa; bu ek artışlardan dolayı, enflasyon yükselebilir.
GSYH = Toplam Harcamalar = Yatırım ve tüketim harcamaları + kamu harcamaları + (ihracat - ithalat)
Denklemdeki diğer her şey sabitken, ihracattaki artış toplam harcamaları, o da, enflasyonu artırır.
Yine de, sadece bu anlatıdan, “ihracat enflasyonisttir” demek, acele yapılmış bir çıkarım olur.
(Keza, her şey sabitken, yurt içi talebin bir kısmı, yurt dışında üretilmiş ürünlere yönlenirse yani ithalat artarsa; yurt içinde üretilmiş ürünlere olan toplam talep düşeceğinden, enflasyon da düşer. Gelecek yazıda irdelenecektir.)
İHRACAT ANALİZİ
Üretim amacıyla yapılan yatırımlar her zaman “tam kapasite” çalışmayı hedefler. Fakat bu hedefi gerçekleştirmek çok az firmaya nasip olur. Türkiye’de açıklanan ortalama kapasite kullanım oranları %80’dir.
Tam kapasite üretim yapamamanın pek çok nedeni olabilir fakat biz bu yazıda, en önemli sebep olan talep yetersizliğini irdeleyeceğiz.
Yurt içi talep düşüşünün en önemli sebepleri, a)faiz artışı, b)kur yükselişi, c)reel ücretlerde düşüş ve d)kredi alma şartlarının zorlaştırılması vs.
Her firmanın üretim yapsa da yapmasa da katlanmak zorunda olduğu “sabit” giderleri vardır: Binalar, makine ve teçhizat, asgari çalışan sayısı vs.
Firmalar ister %25 kapasiteyle çalışsın isterlerse de %90, fark etmez, sabit yatırım giderleri, bir maliyet olarak üretilen bütün ürünlere yansıtılır.
Örnek: Bir firmanın yıllık sabit giderlerinin bir milyon TL olduğunu varsayalım, bu durumda, bu firma kaç ürün üretirse üretsin, bir milyon TL’lik sabit gideri, üretilen tüm ürünlere yansıtacaktır. Eğer bir milyon adet ürün üretiyorsa, ürün başına bir TL ve iki yüz bin ürün üretiyorsa da ürün başına beş TL sabit gideri oluşacaktır.
İç talepte oluşan daralma nedeniyle, bu firma, üretim kapasitesini azaltırsa; sabit giderlerden dolayı satılan malın birim maliyeti yükselecektir.
Eğer daha az üretimin oluşturduğu sabit maliyet artışını, fiyatlara yansıtmazsa, firmanın zarara uğrayacağı kesindir.
Firmanın talep azalışından dolayı tam kapasite çalışamadığı bir ortamda, yurtdışından, bir talep gelirse yani ihraç edilmek üzere daha fazla ürün üretme fırsatı doğarsa; sabit giderler, hem ihraç edilecek hem de yurt içine satılacak ürünlere yansıtılacağından; “birim sabit maliyet” düşer.
Bunun yanı sıra üretim yöntem ve tekniklerinde yenilik, insan kaynağı yeteneğinde gelişim ve finansın daha etkili kullanılması, “verimlilik artırıcı” yani maliyet düşürücü etkiler oluşturabilir.
Verimlilik artışı ve atıl kapasitelerin ihracata yönlendirilmesinin enflasyonist etki yaratmayacağı gibi enflasyonu düşürücü etkiler bile oluşturabileceği örnekler artırılabilir.
AŞIRI “REKABETÇİ KUR” ENFLASYONİST MİDİR?
Bir $’ın 7,70 TL ve yurt içine satılan sivri biberin kilosunun da 7,80 TL olduğunu varsayalım. Diğer her şey sabitken $’ın değeri 9,30 TL’ye yükselirse; üreticiler biberi yurt içi piyasalara değil, yurt dışına satarak ilave 1,50 TL para kazanmaya çalışır. Bu yaklaşım, yurt dışına satılması mümkün olan bütün mallar için aynıdır.
İşte bu nitelikteki ihracat artışı enflasyonu artırır ve şu anda, olmakta olan kısmen budur. Fakat bugünkü enflasyon oranı içindeki payı çok azdır. Çünkü bugünlerdeki kadar güçlü iç ve dış talebin olduğu dönemlerde üreticiler, ürettikleri ürünleri artırmak için yeni yatırım yaparlar ve yapılmaktadır.
Yatırım harcamaları, oluşacak talepten dolayı enflasyonu artırıcı niteliktedir; öte yandan yeni yatırımların sağlayacağı arz fazlası dezenflanyonistir ve oluşan ek talebi kısmen dengeleyebilir.
Dış borç alarak yani cari açık vererek ayakta kalmaya alışmış bir ekonomi, kötü yönetim ve pahalı borçlanma yüzünden, hasta ve ayakta durmakta zorlanıyor; iyileştirilmeye ihtiyacı var.
Sanayileşme, doğru uygulanırsa, tedavi edici olabilir. Oluşan güçlü yurt dışı talep, ihracata dayalı sanayileşmeyi umulanın üzerinde bir ivmeyle büyütebilir.
Fakat para ve maliye politikalarının doğru uygulanmadığı ekonomilerde, sanayileşme bile tahripkâr sonuçlar doğurabilir.
