Mart 2021 itibarıyla kamunun toplam borcu 1.950 milyar TL ve çoğunluğu dövizdir: 135 milyar dolar karşılığı 1.120 milyar TL.
Döviz cinsi borçların %25’i yurtiçi ve %75’i de yurtdışı yerleşiklerden temin edilmiştir.
Ak Parti’nin ilk dönem hükümetleri, kamu borçları içinde dövizin payını düşürecek politikaları ısrarla uygulamışlardı.
Bu niyetle yurtiçi yerleşiklerden alınan döviz borçları 2012 yılında resmen sıfırlandı. Yurtdışından alınan borçlar da, kamu borçlarının %25’ine kadar düşürülmüştü; bugün döviz borçlarının payı %57.
O dönemde hükümetler, ülkenin ihtiyaç duyduğu dövizi kamunun borçlanmasını istemiyorlardı. Dövizi şirketler ve bankalar borçlansın istiyorlardı ve öyle oldu: Son olarak merkezi yönetimin yaklaşık 100 milyar dolarlık dış borcuna karşın, şirketler, bankaların vs. nin tam 350 milyar dolar dış borcu var.
Kamunun dış borç tasarımı çok akıllıca görünüyordu: Dış borç geri ödemelerinde bir sıkıntı olacaksa bu, borçlananların sorumluluğunda olsun; yani şirket ve bankaların. Bunlara kredi verip alamayan yabancılar, gelip alacaklarını devletten istemesin. Mahkemeye gitsin. Batanlar, şirket ve bankalar olsun fakat devlete bir zarar gelmesin.
Bu politika Türkiye’yi, sıcak paranın cirit attığı bir merkeze çevirdi. Bankalar ve şirketler vadesi kısa ve şartları kötü bu kredilere adeta çullandılar ve Türkiye’yi, dış borçları bakımından, akranları içinde dünyanın en borçlu ülkesi haline getirdiler.
Bazı ekonomist arkadaşlar Hazine’nin döviz cinsi iç borçlanma yapmasını büyük bir hata olarak değerlendirip çok kızıyor; onları anlıyorum…
Türk bankaları 405 milyar dolar döviz ve altın varlığının sadece 165 milyar dolarını kredi olarak vermiş.
Gerisini ne yapmalarını öneriyorsunuz?
Dövizlerin Swap ya da DİBS’e dönüşmesinin son tahlilde etkisi aynı değil midir?
Bu konuyu 15 Aralık 2020 tarihli köşe yazısında “İç borçlanmanın bir kısmının dövizle yapılması yanlış değil” incelemiştim.
ÖZEL SEKTÖRÜN DIŞ BORÇLARININ KAMU BORCUNA DÖNÜŞME SÜRECİ*
IMF sitesinde yayınlanan bir makale* özel sektör borçlarının, zamanla, nasıl kamu borcuna dönüştüğünü anlatıyor.
Soru: Varsayalım ki bir şirket vadeli akreditifle veya banka poliçesiyle yurt dışından yüz milyon dolar mal almış olsun ve vadesi geldiğinde bu borçlarını ödeyemesin, ne olur?
Cevap: Borcu banka öder ve firmayla anlaşarak borcu taksitlerle tahsil etmeye çalışır veya şirketin hisselerini devralır, olmazsa, alacaklarını tahsil etmek için yasal yollara başvurur.
Soru: Varsayalım ki dış borcu olan binlerce firma bu şekilde borcunu ödeyemedi, bu durumda bankalar ne yapar?
Cevap: Ödeyebildikleri kadarını öderler veya yurtdışındaki alacaklılardan vade isterler; sonuçta, zordaki banka müşterisi şirketlerin dış borçlarını bankalar devralır.
Soru: Eğer bankalar tıkanır ve dış borcu döndürmeyi başaramazsa ve başaramadıkları duyulursa; ardından mudiler, paralarını bankalardan çekmeye başlarsa ne olur?
TMSF kişi başına 150 bin TL olarak verdiği mevduat sigortası toplam güvence bedeli 924 milyar TL’ye ulaştığından ve bu meblağ ödenemeyeceğinden,
TCMB’deki dövizlerin tamamı aslında banka müşterilerinin olduğu için, devlet, mecburen bütün bankaları devralır, yönetmeye başlar ve kamulaştırır.
Bankalar şirketleri, devlet de bankaları devralır; yani dış borçlar kamulaştırılır.
Yani devletin kurnazca tasarladığı “dış borcu şirketler ve bankalara yıkma stratejisi” yanlıştı, ihtiyaç duyulduğu anda çalışmaz, çünkü hiç çalışmadı (2001 krizi) ve çalışmayacaktır.
Bu kabulle devlet, şahısların, şirketlerin ve bankaların aldığı kredileri, bir gün yüklenmek zorunda kalabileceğini düşünerek düzenleme yapmalıdır.
Bu makale benim basitleştirdiğimin ötesinde analizler içeriyor, çağrıştırdıklarından, Türkiye şartlarında üretilebilecek örnekler oluşturmaya çalıştım, umarım açıklayıcı olmuştur.
Gidişat böyle bir akıbeti mukadder kılıyor gibi çünkü zamanı ve şiddeti bilinmemekle beraber, kırılgan ekonomiler er ya da geç, kırılır.
* https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2018/06/21/Bailing-Out-the-People-When-Private-Debt-Becomes-Public-45904
