“Benzer” kelimesi TDK sözlüğünde “benzeri olmayan, eşsiz olan” şeklinde tanımlanıyor.
Psikologlar, “benzersizlik” algısını, bireylerin kendilerini ya da projelerini gerçekte olduklarından daha sıra dışı görme eğilimi olarak açıklıyorlar (1).
Proje yönetimi söz konusu olduğunda benzersizlik, projelerin eşsiz olduğuna dair bir inanış olarak ortaya çıkıyor. Proje ne kadar yeni ve benzersiz olarak sunulursa, destek ve finansman bulma ihtimalinin de o kadar artacağı düşüncesi bu algıyı tetikliyor.
Benzersiz olmamak neden kötü değil?
Benzersizlik, sanılanın aksine her zaman bir avantaj değildir. Hatta benzerlerinin olması, bir projenin daha sağlıklı ilerlemesi için önemli bir fırsattır. Çünkü daha önce yapılmış benzer projelerden öğrenmek, hatalardan kaçınmak ve iyi uygulamaları örnek almak mümkündür.
Projeler ne kadar benzersiz?
Bu soruya cevap arayan araştırmacılar; Amerika, Avrupa, Orta Doğu, Afrika, Asya ve Avustralya’dan 219 projeyi derinlemesine incelediler. Bu projeleri, daha geniş bir veri tabanındaki 6.219 projeyle karşılaştırdılar.
Sonuçlar şaşırtıcıydı: Projelerin neredeyse hiçbiri gerçekten “benzersiz” değildi. Ancak yöneticiler, projelerinin eşi benzeri olmadığını düşünüyordu. Bu algı; öğrenme fırsatlarının göz ardı edilmesine, risklerin küçümsenmesine ve abartılı iyimserliğe yol açıyordu. Sonuç: Hatalı kararlar ve başarısızlık (1).
Benzersizlik algısının sebepleri
Bu yanılgının birkaç temel sebebi var:
Kişisel deneyim eksikliği: Yukarıda bahsedilen araştırma; insanların daha önce benzer bir projede deneyim sahibi olmadıklarında, o projeyi benzersiz olarak görme ihtimallerinin daha yüksek olduğunu gösteriyor (1).
Kültürel benzersizlik iddiası: “Bu bizim kültürümüze özgü”, “bizim müşteri profilimiz çok farklı” gibi cümlelerle ifadesini bulan, kültürel farklılıkların abartılmasıdır.
Ego etkisi: Bazı yöneticiler, bilinçli veya bilinçsiz olarak egolarının etkisiyle, liderlik ettikleri projenin kendilerinden önce yapılanlara benzememesini isterler.
Kurumsal hafıza eksikliği: Geçmiş projeler yeterince belgelenmezse, her yeni iş ilk kez yapılıyormuş gibi algılanır.
Sorumluluktan kaçma refleksi: Projeyi benzersiz göstermek, başarısızlık durumunda suçu dış koşullara atmayı kolaylaştırır.
Karmaşıklığın benzersizlikle karıştırılması: Karmaşık olan bir şey genellikle benzersiz olarak algılanır. Oysa karmaşık olan her şey benzersiz demek değildir.
Bu algı hangi hatalara yol açar?
Bütçe aşımı: Araştırmaya göre benzersiz olduğu düşünülen projelerin %37’si, bütçesini %75’ten fazla aşmıştır.
Öğrenme kaybı: “Bizimkine benzemez” yaklaşımı, başka projelerden öğrenmeyi engeller.
Geri bildirime kapanma: Dış görüşlere kulak tıkanır, eleştiriler dışlanır. Proje içe kapanır.
Yanlış rekabet algısı: “Rakibimiz yok” düşüncesiyle pazar dinamikleri yanlış değerlendirilir.
Mükemmellik yanılgısı: Projenin eleştirilemez ve kusursuz olduğu sanılır, esneklik kaybolur.
Kopyalanma gerçeği göz ardı edilir: Oysa günümüzde her yenilik hızla taklit edilir, hatta geliştirilebilir.
İlk olmak başarıyı garanti etmez: Google, Facebook ve iPhone alanlarında ilk örnekler değildir ama en başarılı olanlardır.
Algı yanılmasını aşmak için ne yapmalı?
Dışsal bakış açısı geliştirin: Benzer bir projeyi bir başkasının daha önce yapmış olabileceğini varsayın. Araştırın, sorun, öğrenin.
Modüler düşünün: Tüm proje benzersiz görünüyorsa, onu parçalara ayırarak daha önce yapılmış benzer adımları arayın.
Geçiş deneyimlerinden yararlanın: Projeniz bir dönüşüm süreci içeriyorsa, daha önce geçiş yönetmiş kişilerin deneyimlerine kulak verin.
Ortak sorunları unutmayın: Her aile şirketinin kendine has yönleri olsa da karşılaşılan problemler büyük ölçüde ortaktır. Yönetim bilimini işletmenize uyarlayabilirsiniz.
…
Projelerin, ürünlerin veya girişimlerin gerçekten benzersiz olduğu inancı, çoğu zaman yanıltıcıdır ve önemli yönetim hatalarına yol açar. Daha sağlıklı bir yönetim için, geçmişteki benzer örneklerden öğrenmeye açık olmak gerekir.
Bir konfeksiyon firması düşünün: Hazır elbiseleri müşteriye teğellenmiş şekilde sunar, sonra müşterinin bedenine göre uyarlama yapar. Yönetim ilkeleri ve metotları da böyledir. Hazır modeller vardır; onları kendi işletmenize göre uyarlarsınız. Bu, sizi sıradan yapmaz. Aksine, başarıya daha sağlam adımlarla ulaşmanızı sağlar.
(1) Bent Flyvbjerg, M. Zottoli, M.D. Christodoulou, Alexander Budzier. Benzersizlik tuzağı. HBR Türkiye. Nisan 2025.
