Astronomi ve uzay teknolojileri açısından dolu dolu geçen bir yılı daha geride bırakmak üzereyiz. 2018 yılı uzaya uydu ve araç fırlatmalarla, vedalarla, astronomik etkinlikler ve şaşırtıcı keşiflerle dolu bir yıl oldu. Bu gelişmeleri sıcağı sıcağına ve bazılarını da bizzat yerinde ziyaret ederek bu köşeden sizlere aktarmaya çalıştık.

Yılın ilk günlerinde 7 Ocak günü SpaceX Falcon 9 roketi ile ABD Hükümeti’nin casus uydusu Zuma’yı uzaya fırlattı. Ancak misyon çok gizli olduğu için hangi devlet kurumuna ait olduğu ve uzayda hangi casusluk faaliyetlerinde bulunmak üzere tasarlandığı hala bilinmiyor. Zuma fırlatmadan sonra ikinci aşamada roketten ayrılamadı ve uzayın derinliklerinde kayboldu. Bu uydu ile 12 aydır hala irtibat kurulamadı. Uyduları takip eden radarlar ve uzay meraklıları da Zuma uydusunun konumunu tespit edemiyor.

Dev teknoloji şirketi Google ‘Lunar X’ isimli bir yarışma düzenledi. 20 milyon dolar ödüllü yarışmada takımlar belirlenen süre içerisinde vadettikleri Ay’a robot indirme projesini gerçekleştiremedi ve kazanan olmadı. Her ne kadar kazananı olmasa da uzay yolculuğu açısından başarılı bir girişim olarak tarihe geçti.

5 Şubat günü insanlığın şu ana kadar üretebildiği en güçlü roket olan SpaceX şirketinin Falcon Heavy roketi uzaya birkaç uydu ve bir Tesla araba bırakıp geldi. Güzel bir reklam çalışması olarak değerlendirilen bu uçuşla, SpaceX’in bir seferde uzaya 100 insan taşıma projesine biraz daha yaklaşıldı. 27 motoruyla ve 71 metre yüksekliği ile uzaya 72 ton yük taşıyabilen Falcon Heavy yılın en başarılı fırlatması olarak yerini aldı. Güneş’in yörüngesine yerleşecek olan Tesla araba ise Mars ve ötesine yolculuk yapacak.

14 Mart günü ünlü bilim adamı Stephen Hawking hayata gözlerini yumdu. Genç yaşta yakalandığı ALS hastalığından dolayı hayatını tekerlekli sandalyede geçiren ve bilgisayar yardımıyla konuşabilen Hawking kara delikler ve görelilik üzerine çığır açan çalışmaları ile tanındı ve ‘Zamanın Kısa Bir Tarihi’ de dahil olmak üzere birçok popüler bilim kitabının yazarıydı.

***

Mart ayının sonlarına doğru NASA JPL’de 2020 yılında Mars2020 misyonuyla Mars’a gönderilecek olan dev gezginin tanıtım toplantısına katıldım. Bu toplantıda bazı özel görüşmelerde ilginç bilgiler aldım. Bunlardan bir tanesi bu misyona bir de helikopter eklenecek olmasıydı. Bu bilgiyi 2 Nisan günü bu köşede ayrıntılarıyla yazdım. NASA bu bilgiyi ancak bir ay sonra resmi olarak açıkladı. İnsanlığın Dünya’dan sonra ilk defa başka bir gezegende helikopter uçuracak olması harikulade bir bilimsel gelişme. Mars2020 misyonuyla Mars’a gönderilecek olan gezginin en büyük özelliği 23 tane kamera barındırması. İlk defa Mars’a iniş anında da çalışacak olan kameralar Mars2020 misyonunun her bir saniyesini kaydedecekler. Şimdiye kadar bilgisayar animasyonlarıyla tahmini olarak anlatılanlar ilk defa kameralara kaydedilecek ve ilk defa mikrofonlar başka bir gezegenden ses kaydı alacaklar.

Çin’in 2011 yılında uzaya gönderip Dünya yörüngesine yerleştirdiği “göklerin sarayı” manasına gelen Tiangong-1 isimli uzay istasyonu 1 Nisan günü Dünya’ya düştü. 2012 ve 2013 yılında Çinli astronotlara ev sahipliği yapmış olan uzay istasyonu henüz bilinmeyen bir sebeple kontrolden çıktı ve saatte 27 bin km hızla Dünya atmosferine giriş yaptı. 8.5 tonluk bu uzay istasyonunun büyük bir kısmı Dünya atmosferine girişte yandı ve tozları ve kalan parçaları Pasifik Okyanusu’nun güneyine düştü.

18 Nisan günü NASA yeni ötegezegen avcısı TESS’i SpaceX şirketinin Falcon 9 roketiyle uzaya fırlattı ve hedeflenen yörüngesine yerleştirdi. Bir gezegen, bir gözlemci ile yörüngesindeki yıldız arasında doğrudan geçtiğinde, o yıldızın ışığını engeller. Yıldızın ışığındaki bu kısa değişiklik, bizim uzak bir yıldızın etrafında dışsal bir gezegenin varlığını anlamamız için yeterlidir. İşte TESS başka yıldızların yörüngesinde dolanan gezegenleri Transit yöntem denilen bu teknikle keşfetmeye çalışacak.

5 Mayıs günü Mars depremlerini araştıracak olan uzay aracı InSight uzaya fırlatıldı. Yaklaşık 7 ay süren yolculuktan sonra 26 Kasım günü Mars yüzeyine indi. InSight’ın 3 özel görevi var. Birincisi Mars depremlerini araştırmak. İkincisi Mars’ın kabuk tabakasındaki ısı iletimi ve sıcaklığı incelemek. Üçüncüsü ise bizdeki gel-git hareketleri gibi Mars’ın iki uydusundan biri olan Phobos’un Mars yörüngesinde dolanırken Mars toprağını kendine doğru çekerek oluşturduğu dalgalanmaları incelemek. Daha önce gönderilen uzay araçlarından farklı olarak Mars yüzeyinde gezip durmayacak. Güneş enerjisi ile çalışacağı için çok güneş alan ekvator bölgesine yakın bir yere indirildi ve bu hafta sondaj çalışmalarına başladı. Mars yüzeyinden 5 metre derine sondaj kazacak. InSight’ı benim için özel yapan neden ise NASA’nın bir bilgisayar çipine yazdığı şahsım da dahil 2.4 milyon insanın ismini Mars’a götürmüş olması ve uzaya fırlatılması ABD’nin batı yakasında yapıldığı için fırlatma anını bizzat gidip izlemiş olmam.

***

24-27 Mayıs tarihleri arasında National Space Society’nin organize ettiği uzay konferansı Los Angeles’ta gerçekleştirildi. Bu konferanslarda bir çok ünlü astronotla tanışma ve sohbet etme imkanı buldum. Bunlardan birisi Neil Armstrong ile beraber Ay’a inen Buzz Aldrin idi. İkincisi ise NASA’nın uzay yürüyüşü yapan ilk kadın astronot Kathryn Sullivan idi. Ayrıca astrofizikte çok önemli bir yeri olan Drake Denklemi’nin kurucusu Frank Drake ile de tanıştım. Bu konferanslarda uzay teknolojilerinin bugünü ve yarını enine boyuna tartışıldı ve gelecekte inşa edilecek olan uzay asansörü ve uzay otelleri en çok dikkatimi çeken konular oldu.

30 Mayıs günü Mars yüzeyinde toz fırtınaları başladı. Diğer fırtınalardan farklı olarak bu fırtına aylarca sürdü ve bu sürede enerjisiz kalan Mars gezgini Opportunity ile bağlantı koptu. Bilim insanları Güneş pillerini yeniden şarj edemeyen Opportunity’ye veda etmek zorunda kaldılar.

Opportunity ile bağlantımız kopmuş olsa da yine Mars yüzeyinde araştırmalar yapan Curiosity bir kaya parçasında yaptığı incelemeler sonucunda Mars’da bir zamanlar canlıların en önemli yapı taşlarından birisi olan organik madde bulduğunu açıkladı. Bu da Mars yüzeyinde canlı hayat tartışmalarını alevlendirdi.

Bu hafta gazetemizin bize ayırdığı bölümün sonuna geldik. Gelecek hafta kaldığımız yerden 2018 yılında uzay ve astronomi alanındaki en önemli gelişmeleri incelemeye devam edeceğiz.