Geçen hafta Arizona Eyaletinin Tucson şehrinde gerçekleştirilen ve beş gün süren uzay festivaline katılmıştım. Bu festivalde yaklaşık 20 astronotla tanışıp, sohbet ettim. Apollo 16 misyonuyla 1972 yılında Ay’a inen 10. astronot ve Ay üzerinde yürüyen en genç astronot ünvanına sahip Charlie Duke, uzaya giden ilk anne astronot Anna Fisher, teknik problemlerde Amerikalıların diline yerleşen “Houston, bir problemimiz var” sözünün muhatabı ve Skylab Uzay İstasyonu’nun pilotu Jack Lousma, Challenger uzay mekiği ile uzaya gidip gelen astronot Robert Lee “Hoot” Gibson tanıştığım astronotlardan bazılarıydı.

Hazır Tucson’a gelmişken, ertesi gün Los Angeles’a dönmem gerektiği için, festivalin son gününü ektim ve merak ettiğim başka bir astronomi cazibe merkezine doğru hareket ettim. Bu mekan yaklaşık 2 bin 100 metre yükseklikte bulunan Kitty Peak Gözlemevi idi. Bu gözlemevi Şile’den sonra Dünya’nın en büyük radyo ve optik teleskoplarına ev sahipliği yapıyor. Dağın tepesinde tam 22 optik ve iki radyo teleskopu var.

Tucson’dan güney batıya yani Meksika sınırına doğru yol alırken, Meksika’dan Amerika’ya kaçak yollardan girenleri yakalamak için kurulmuş kontrol noktalarından ve sınır devriyesi gezen ekiplerin arasından geçerek dağın tepesine doğru yol aldım. Hava çok sıcaktı ve 40 derecenin üzerindeydi. Yollar bomboştu ve etrafta kimsecikler yoktu. Yükseldikçe ve uçurumları gördükçe biraz tırstım ve dağın tepesine geldiğimde arabanın benzini bitmek üzereydi. Teleskopları görme heyecanıyla benzin almayı unutmuştum fakat hiç dert etmedim. Astronomiye büyük katkıları olan bu teleskopları bir ziyaret edelim, gerisi sonraki işti.

Girişte kocaman bir tabela ve üzerinde Dünya’nın en başarılı üniversitelerinin ismi vardı. Bu liste Kitty Peak’de teleskopu bulunan üniversitelerin listesi idi. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT), Harvard, California Teknoloji Enstitüsü, UCLA gibi üniversiteler ilk dikkatimi çekenlerdi. Etrafı bir müddet inceledikten ve şaşkınlığımı attıktan sonra ziyaretçi giriş merkezine yöneldim. Kapıda ziyaretçi defteri vardı. Deftere Türkiye’nin Konya İli’nden geldiğimi ve böylesine bir bilim mekanını ziyaret etmekten mutlu olduğumu yazdım.

Ziyaretçi merkezindeki hediye dükkanını gezip, soğuk bir su içtikten sonra 22 optik ve 2 radyo teleskobunu tek tek ziyaret ettim. Teleskopları hangi üniversitelerin hangi araştırmalar için kullandıklarını ve teleskopların özelliklerini inceledikten sonra Dünya’nın en büyük Güneş teleskobu McMath-Pierce’i ziyaret ettim.

Arizona’daki Kitt Peak’in tepesindeki McMath-Pierce Güneş Teleskobu, Güneşi inceleyen dünyanın en büyük enstrümanıdır. Merrill mimarlık firması ve Bruce Graham tarafından tasarlanan teleskop, hayranlık uyandıran bir manzaraya hakim. Dünyanın en büyük engelsiz diyafram optik teleskobu. 1962 yılında tamamlanan binanın ana enstrümanı, güneşi gökyüzünde otomatik takip eden 3 teleskoptan oluşuyor. Böylelikle 3 farklı gözlem aynı anda yapılabiliyor. Güneşten gelen ışınlar öncelikle yerin 50 metre altında bir aynaya düşürülüyor. Bu aynadan yansıyan ışınlar orta kısımda başka bir aynaya oradan da bilim adamlarının bulunduğu bir odaya aktarılıyor. Burada Güneş ışınlarının 13,5 metre spektroskopisi oluşturuluyor. Bu sayede Güneş ışınları detaylı bir şekilde incelenebiliyor. Bu ışınlarından Güneş’in hangi maddelerden oluştuğu ve özellikleri hakkında çok geniş bilgilere sahip olabilmekteyiz. Bu teleskop ismini Dr. Robert McMath’den almış. MacMath aslında bir mühendis idi ve köprü inşa ediyordu. Otoyollara köprü inşa etmekten çok zengin olmuştu. Fakat amatör olarak da astronomi ile ilgileniyordu. Amerikan Ulusal Bilim Vakfı’nın da danışmanı idi. Dünyanın en büyük Güneş teleskopunun inşa edilmesi için teklifte bulundu ve maddi manevi destek verdi, ancak ömrü tamamlanmasına yetmedi. Teleskop faaliyete geçemeden kısa bir süre önce vefat etti.

Bu teleskobun Güneş hakkında çok sayıda keşfi var. Güneş lekelerinin en net resimleri bu teleskop tarafından çekildi. İlk defa Gauss manyetik alanı bu teleskop ile ölçüldü. Güneş’ten başka parlak yıldızları da algılayıp, ışık ve spektroskopi analizi yapabilmektedir. Bu teleskop aynı zamanda adaptif optik teknolojisini kullanmaktadır. Bu sayede atmosferde oluşan ışık kırılmalarını engelleyerek sanki gözlemlerin uzaydan yapıyormuşçasına veri ve ışık toplama yapabilmektedir.

Güneş teleskopunun içini gezip bilgilerin toplandığı odaları gördükten ve teknik özelliklerini inceledikten sonra dışarı çıktım. Burada bulunan bütün teleskoplar internet bağlantısının çok hızlanması sebebiyle otomasyona geçmiş ve artık hiçbir bilim adamı ve astronom buralara gelmiyor. Binlerce kilometre öteden bilgisayar programına komutlarını veriyor ve gece olunca teleskoplar açılıyor ve kendilerine belirlenen yöne dönüp gerekli bilgi ve resimleri topluyor. Bu sayede astronomlar ailelerinden ve çocuklarından ayrı kalıp gece çalışmak zorunda kalmıyor.

İncelemelerimi bitirip dönüş yoluna geçtiğimde arabanın benzin ışığı yanıyordu. Yaptığım hesaplara göre beni en yakın petrol istasyonuna götürmeye yetmezdi. Eski yöntemlerden birisi aklıma geldi. Arabayı çalıştırmadan boşa aldım ve eğimli bölgelerde cisme etki eden kuvvet F=mgsin(α)’dan yararlanarak, bu kuvvet sayesinde benzin yakmadan dağın tepesinden aşağıya indim. Dağdan indikten sonra bile yolda kimse olmadığı için uzun bu müddet daha eğimden faydalanıp yol aldım ve bu sayede en yakın benzin istasyonuna ulaştım.

Geri dönüş yolunda sınır devriyesi arabamı durdurdu. Meksika sınırından kaçak göçmen alıp almadığımı anlamak için arabanın içini aradılar ve iyi günler dileyerek uğurladılar ve ben bir sonraki astronomi durağım yine Tucson’da bulunan Arizona Üniversitesi’nin futbol sahası altındaki Dev Magellan Teleskopunun inşa edildiği teleskop yapım merkezini ziyaret etmek üzere yoluma devam ettim.