Türkiye’de yaşayan Uygurların BM’ye, Çin’deki toplama kamplarıyla ilgili yaptığı başvurularla ilgili BM Keyfi Gözaltı Çalışma Grubu, aile üyelerinin iletişim kuramadığı üç Uygur hakkında, Çin'den savunma alarak karar verdi. Müvekkili Uygurlar adına BM sürecini takip eden Av. Gülden Sönmez karar için “Kampların gözaltı merkezi olduğunu, Uygur ve Müslüman oldukları için kamplarda tutulduklarını teyit ediyor. Çin Büyükelçiliği’ne gideceğim ve ‘kararın gereğini yerine getirin’ diyeceğim" dedi.
Çin'in Uygurlara yönelik zulmü sürerken, Türkiye’de yaşayan Uygurlar, Çin’in Uygur Özerk Bölgesi’nde kurduğu ve uluslararası toplumun “toplama kampı” diye bahsettiği birimlere gönderilen yakınlarıyla ilgili geçen sene BM’ye başvuru yapmıştı.
Yakınları Çin rejimi tarafından kamplara gönderilen Uygur aktivistler tarafından kurulan Kamp Mağdurları Platformu ve platform üyelerinin avukatlığını üstlenen insan hakları savunucusu avukat Gülden Sönmez ile diğer avukatlar tarafından yapılan başvuruyla ilgili ilk sonuç alındı.
16 HAZİRAN'DA KARAR ÇIKTI
Serbestiyet'ten Onur Erkan'ın haberine göre; Birleşmiş Milletler (BM) Keyfi Gözaltı Çalışma Grubu, hakkında bilgiler sunulan yüzün üzerinde kişiden üçüyle ilgili Çin makamlarından aldığı savunma doğrultusunda 16 Haziran’da karar verdi.
Gülden Sönmez, Kamp Mağdurları Platformu tarafından düzenlenen Kazlıçeşme Kültür Merkezi’ndeki bilgilendirme toplantısında BM’den çıkan kararın içeriğiyle ve önemiyle ilgili bilgiler verdi.
'70 YAŞINDAKİ ANNEM TERÖRLE SUÇLANDI'
Annesi Tacinisa İmin için BM’ye yaptığı başvuru hakkında karar verilen Nurmuhammed Mettursun: “Babamın kampa alınıp, altı ay sonra cansız bedeninin getirildiğini öğrenmiştim. Bu başvuruyla 70 yaşındaki annemin de ‘terör’ gerekçesiyle kampa alındığını öğrendim.”
Hakkında karar verilen üç Uygur olan Tacinisa İmin, Dilşad Oralbay ve Niğmet Hemit hakkında BM’ye bilgiler sunduklarını belirten Sönmez şunları söyledi:
“BM İnsan Hakları Konseyi Keyfi Gözaltı Çalışma Grubu’na bu başvurucular ile ilgili yaptığımız başvuru sürecinde Çin yönetiminden savunma istenmiş, gelen savunma cevabı da değerlendirilmiş ve sonuçta 28 Mart 2023 tarihinde karar verilmiştir. Önemli bulduğumuz derinlikli bir karar verildi.
EĞİTİM KAMPLARIYLA İLGİLİ İLK KARAR
Birleşmiş Milletler Keyfi Gözaltı Çalışma Grubu; Niğmet Hemit, Tacinisa İmin ve Dilşad Oralbay davalarında milyonlarca Uygur’un Çin’deki sözde yeniden eğitim kamplarında hapsedilmesine ilişkin ilk ve önemli bir karar verdi. Karar, Çinli yetkililer tarafından, Uygurların uluslararası ve evrensel temel haklarının, sistematik ve ağır bir şekilde ihlal edildiğini tespit etmektedir.
Çalışma Grubu, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) Ofisi’nin 2022 değerlendirmesine de atıf yaparak, Uygurların tutulup götürüldüklerinde aile üyelerinin veya başkaca kişilerin, tutukluların akıbetini öğrenmelerinin neredeyse imkansız olduğunu ve bu durumun özellikle yurtdışında yaşayan aileler için acı verici olduğunu belirtmiştir.
'TUTULMALARIN HUKUKSUZ OLDUĞU TEYİT EDİLDİ'
Bu bağlamda, Çalışma Grubu, mevcut davadaki üç kişinin tutulmuş oldukları kampın şüphesiz bir gözaltı yeri olduğu sonucuna varmıştır. Bu nedenle, Çalışma Grubu, Çin Hükümeti tarafından geç yanıtında teyit edildiği üzere, Devlet görevlileri tarafından alıkonuldukları için üç başvuranın zorla kaybetmeye maruz bırakıldığını ve o zamandan beri akıbetlerinin gizlendiğini ve nerede oldukları, dolayısıyla onları hukukun koruması dışında bıraktığını teyit etmiştir.
Sonuç olarak Çalışma Grubu; Niğmet Hemit’in, Tacinisa İmin’in ve Dilşad Oralbay’ın gözaltına alınmasının Evrensel Bildirge’nin 3’üncü, 6’ıncı, 7’inci ve 9’uncu maddelerini ihlal ettiğini ve bu nedenle tutulmalarının herhangi bir yasal dayanaktan yoksun olduğunu tespit etmiştir.
'YAPILANLAR AYRIMCILIĞA DAYALI'
Çalışma Grubu ayrıca, üç kişinin suçlamaları ve yargılanmalarına ilişkin herhangi bir bilginin bulunmamasının adil yargılanmanın en temel güvenceleriyle bağdaştırılmasının imkansız olduğunu tespit etmiştir.
En önemlisi; Çalışma Grubu, başvuranların tutuklanması ve tutuklanmasının Uygur azınlığına mensup olmaları ve Müslüman olmaları temelinde ayrımcılığa dayandığı ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 2’inci maddesini ihlal ettiği sonucuna varmıştır.
Çalışma Grubu, üç kişinin hukuka aykırı bir şekilde tutulması, akıbetlerinin ve yerlerinin bilinmezliğine dair toplam gizliliği hukuka aykırı bulmuştur.
'ULUSLARARASI TOPLUM YAPTIRIM UYGULAMALI'
Ayrıca, Tacinisa İmin’in kocası Nuri Mettursun’un Çinli polisler tarafından alınıp toplama kampına götürülmüş ve burada işkence ve eziyetle öldürülmüş ve Çinli polislerce hiç kimsenin görmesine müsaade edilmeden defnedilmiştir.
Çalışma Grubu, Nuri Mettursun’un “yeniden eğitim kampı”ndaki yetkililerin elinde öldüğü suçlamasını Yargısız İnfaz Özel Raportörü’ne havale ederek araştırılmasını istemiştir.
Çin Büyükelçiliği’ne başvuru yaparak müvekkillerimizin ailelerinin derhal serbest bırakılmasını da talep edeceğiz. Birleşmiş Milletler ve uluslararası toplumu Çin’in BM kararına uyması için yaptırıma davet ediyoruz.”
'KARARI ALIP BÜYÜKELÇİLİĞE GİDECEĞİM'
Toplantı sonrası Serbestiyet’in sorularını yanıtlayan avukat Sönmez, şunları söyledi:
"Buradan bir çıkış yok artık, Çin ya bu kampları kapatacak ya da bu konuyla ilgili tezini değiştirmek zorunda ama bence sunabileceği yeni bir tez de yok, bu artık açık çıplak bir gerçek. BM kararında insanların Uygur ve Müslüman oldukları için kamplarda tutulduklarına karar verdi. Ağır ve sistematik insan hakları ihlali vurguları da var.
Ben bu kararı alarak Çin Büyükelçiliği’ne gideceğim ‘bu kararın gereğini yerine getirin’ diyeceğim."
