Kontrollü Kambiyo Rejimi nedir? Serbest Kambiyo Rejimi'nden farkı ne?

Kontrollü Kambiyo rejimi nedir? Serbest Kambiyo nedir ve kontrollü kambiyo rejimi'nden farkı ne? Bir çok ülkede ve ülkemizde de uygulanan kambiyo rejimi hakkındaki kapsamlı bilgileri sizlerle paylaşıyoruz. Temel amacı yerli paranın döviz karşısında değer kaybını engelleme olan kambiyo rejimi son günlerde yeniden gündeme geldi. Peki nedir bu Kambiyo rejimi? Kontrollü kambiyo ile serbest kambiyo ne demek? İşte Kambiyo rejimi ile ilgili merak edilen tüm detaylar.

KONTROLLÜ KAMBİYO REJİMİ NEDİR?

Ülkelerin, devletlerin döviz karşısında zayıf olan yerli parasını korumak amacıyla döviz alışverişini kendi eliyle yaptıkları rejimdir. Zayıf paralı ülkelerin serbest döviz rejimini bırakarak döviz alım satımını devlet eliyle yapmaları demektir. Bu şekilde, para değerinin belirli bir seviyede tutulması mümkün olabilmektedir.

Ödemeler dengesi devamlı açık veren ülkelerde dövize olan talep fazladır, buna karşılık döviz arzı yetersizdir. Kambiyo kontrolüne başvuran ülkeler, döviz talebini daraltmak ve döviz arzını genişletmek gayesiyle, bütün döviz arzına el koymakta ve döviz taleplerini bizzat kendi karşılamaktadır. Kambiyo kontrolünün tatbik edildiği ülkelerde paranın resmî değeri ile bilfiil sahip olduğu satınalma gücü arasında daima bir fark olduğu görülmektedir. Kambiyo kontrolünü uzun yıllar tatbik etmiş ülkelerde çeşitli güçlükler ortaya çıkmıştır.

SERBEST KAMBİYO REJİMİ NEDİR?

Türkiye'de uygulanan kambiyo rejiminin daha da serbestleştirilmesi amacıyla Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun’daki idari para cezaları güncellenirken, sektörün de talepleri doğrultusunda yetkisiz döviz bürolarına daha ağır yaptırımlar getiriliyor. Nakit para veya nakit para yerine geçen ve ödeme aracı olarak kullanılabilen her türlü bono, çek, poliçe ve diğer menkul kıymetlerle, kıymetli maden ve kıymetli taşların iç piyasada tedavülü ve ihraçla ithaline ilişkin usul ve esasları kapsayan 1567 sayılı kanunda değişiklikler öngören teklif TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda kabul edildi.

AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, kanunda idari para cezaları güncellenirken, kabahatlarla cezalar arasındaki ölçüsüzlüğün giderilmesi amaçlandı. Bu çerçevede daha önce mevzuata aykırı fiiller için uygulanan idari para cezalarında 6 bin lira olarak uygulanan mevcut alt sınır 10 bin liraya, üst sınır ise 25 bin liradan 50 bin liraya çıkarıldı. Böylelikle kanunda başka bir yaptırım öngörülmemesi halinde, yönetmelik ve tebliğlerle diğer genel ve düzenleyici işlemlere aykırılık durumlarında 10 bin liradan 50 bin liraya kadar idari para cezası uygulanacak.

Mevcut uygulamada kambiyo ya da kıymetli madenler gibi kıymet ya da eşyaları mevzuata aykırı olarak yurttan çıkaran veya yurda sokanlara rayiç bedel kadar, bunun teşebbüsü halinde rayiç bedelin yarısı kadar idari para cezası öngörülürken, yeni düzenleme ile uluslararası uygulamalara uyumlu olarak söz konusu ceza, rayiç bedelin yüzde 20’sine indirildi. Cezanın uygulanması bakımından fiilin teşebbüs halinde kalması ya da gerçekleşmesi ayrımı kaldırıldı. Ayrıca eski katı kambiyo uygulamaları dönemlerinden kalan “izinsiz olarak” ifadesi konuya ilişkin metinden çıkarıldı. Bu şekilde idari para cezası miktarı rayiç bedelin yüzde 20’sine kadar indirilerek, kambiyo rejiminin daha da serbestleştirilmesi amaçlandı.

İthalat, ihracat ve diğer kambiyo işlemlerinde döviz veya Türk parası kaçırmak kastıyla muvazaalı işlemlerde bulunulması halinde, yurda getirmekle yükümlü oldukları veya kaçırdıkları kıymetlerin rayiç bedelinin yüzde 40’ı oranında idari para cezası uygulanacak. Fiilin teşebbüs aşamasında kalması halinde yurda getirmekle yükümlü oldukları veya kaçırdıkları kıymetlerin yüzde 20’i kadar idari para cezası verilecek. Söz konusu cezalar mevcut uygulamada fiili durumda kıymetlerin rayiç bedeli, teşebbüs halinde ise rayiç bedelin yarısı kadar uygulanıyordu.

CEZALAR KATLANDI

Öte yandan, sektörün de talebi doğrultusunda yetkisiz döviz bürolarına daha caydırıcı cezalar öngörüldü. Buna göre gerekli izin ve belgeyi almaksızın ticari faaliyette bulunan döviz bürolarına 50 bin liradan 250 bin liraya kadar idari para cezası uygulanacak. Bu cezalar mevcut uygulamada 3 bin lira ile 25 bin lira arasında değişiyor. Yetkisiz faaliyetin gerçekleştirildiği iş yerindeki tüm faaliyetler, bir aydan 6 aya kadar, tekrarı halinde ise sürekli durdurulacak. Yetkisiz faaliyette bulanan döviz bürolarının ilan ve reklamlarından veya yaptıkları işin mahiyetinden söz konusu iş yerini sadece faaliyet izni veya yetki verilmesi gereken faaliyet konularında iştigal etmek maksadıyla açtıkları veya işlettikleri anlaşılıyorsa, söz konusu işyerindeki faaliyet sürekli durdurulacak.
Söz konusu düzenlemeyle mevzuatlara riayet eden ve vergileri zamanında ödeyen mükelleflerin haklarının korunması ve haksız rekabetin önlenmesi amaçlanıyor.

Türk Ticaret Kanunu (TTK) ile kambiyo mevzuatı da uyumlaştırılıyor. Kanuna dayanılarak çıkarılan mevzuat kapsamında faaliyet izni veya yetki verilen anonim şirketler Türk Ticaret Kanunun 330’uncu maddesi kapsamında özel kanuna tabi anonim şirket olarak değerlendirecek.
Diğer taraftan Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek, konuya ilişkin sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda “Türkiye, dışa açık, serbest piyasa ekonomisi benimsemiş bir ülkedir. Döviz kuru rejiminin değiştirilmesi, kambiyo rejiminde kısıtlamaya gidilmesi asla söz konusu değil. Meclisteki teklif esasen AB ile uyumlu ve daha liberal bir yapı öngörüyor” değerlendirmesinde bulunmuştu.

HAZİNE'DEN KAMBİYO REJİMİ AÇIKLAMASI

Hazine’den yapılan açıklamada söz konusu kanunun kambiyo rejimine ilişkin düzenleme yapma yetkisini ve kambiyo mevzuatına aykırılıklara ilişkin cezaları düzenleyen çerçeve bir kanun olduğu belirtilerek, “Kambiyo rejiminin düzenlenmesi Kanun ile değil ikincil mevzuat ile yapılmaktadır, Dolayısıyla, mezkur düzenlemede kambiyo rejimi ile ilgili kısıtlayıcı bir değişiklik yapılması söz konusu değildir.” denildi.

Açıklamanın tamamı şu şekilde:

“Bazı basın yayın organlarında 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun'da yapılması planlanan değişikliklere ilişkin çıkan haberlerde eksik veya yanlış bilgilendirme yapıldığı görülmektedir.

Söz konusu Kanun kambiyo rejimine ilişkin düzenleme yapma yetkisini ve kambiyo mevzuatına aykırılıklara ilişkin cezaları düzenleyen çerçeve bir Kanundur. Kambiyo rejiminin düzenlenmesi Kanun ile değil ikincil mevzuat ile yapılmaktadır. Dolayısıyla, mezkur düzenlemede kambiyo rejimi ile ilgili kısıtlayıcı bir değişiklik yapılması söz konusu değildir. Tam tersine yapılan düzenleme ile Kanunda yer alan izin müessesesi kaldırılarak daha liberal bir kambiyo rejimine yönelik adım atılmaktadır.

İlaveten, düzenleme ile sadece güncelliğini yitiren ve kambiyo mevzuatı ile uyumunu kaybetmiş ceza maddesi ile diğer bazı maddelerde değişiklik yapılmasını öngörmektedir. Söz konusu değişiklikler Türk Parası cinsinde kredilerle ilgili herhangi bir düzenleme içermemektedir. Dolayısıyla, Bankacılık Kanunu haricinde ilave şartlar ve cezalar getirildiği eleştirisi gerçeği yansıtmamaktadır. Döviz kredileri ise kambiyo mevzuatının kapsamında olup şu ana kadar Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar, ilgili Tebliğler ve TCMB Sermaye Hareketleri Genelgesi ile düzenleme altına alınmıştır.

Kanun teklifindeki ceza maddesi ise sadece bu düzenlemelerde yer alan Bankaların kontrol yükümlülüğüne atıfta bulunmaktadır. Burada asıl muhatap olarak krediyi kullananlar yer almaktadır. Diğer bir değişiklik yapılan alan ise kambiyo mevzuatının alanına giren konularda yetkisiz işlem yapanlarla ilgilidir. Devletimizin uygulamaya koyduğu düzenlemelere riayet eden ve ödemesi gerekli tüm vergileri zamanında ödeyen mükelleflerin (Yetkili Müesseseler vb.) haklarının korunması ve bu yolla haksız rekabetin önlenmesi amacıyla söz konusu değişiklik öngörülmüştür. ”

ŞİMŞEK’DEN YAZILI AÇIKLAMA

Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek TBMM’de görüşülen kanun tasarısında kambiyo rejimi ile ilgili kısıtlayıcı bir değişiklik yapılması söz konusu olmadığını aksine kanunda yer alan izin müessesesi kaldırılarak daha liberal bir kambiyo rejimine yönelik adım atıldığını söyledi.

Şimşek yaptığı yazılı açıklamada, 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun’da yapılması planlanan değişikliklere ilişkin şöyle denildi:

“Söz konusu Kanun kambiyo rejimine ilişkin düzenleme yapma yetkisini ve kambiyo mevzuatına aykırılıklara ilişkin cezaları düzenleyen çerçeve bir Kanundur. Kambiyo rejiminin düzenlenmesi Kanun ile değil ikincil mevzuat ile yapılmaktadır. Dolayısıyla, mezkur düzenlemede kambiyo rejimi ile ilgili kısıtlayıcı bir değişiklik yapılması söz konusu değildir. Tam tersine yapılan düzenleme ile Kanunda yer alan izin müessesesi kaldırılarak daha liberal bir kambiyo rejimine yönelik adım atılmaktadır.”

Şimşek düzenleme ile sadece güncelliğini yitiren ve kambiyo mevzuatı ile uyumunu kaybetmiş ceza maddesi ile diğer bazı maddelerde değişiklik yapılmasını öngörülmekte olduğu belirtildi.

Değişikliklerin TL cinsinde kredilerle ilgili herhangi bir düzenleme içermediğine de dikkat çeken Şimşek, Bankacılık Kanunu haricinde ilave şartlar ve cezalar getirilmediğini vurguladı.

Kanun teklifindeki ceza maddesinin bankaların kontrol yükümlülüğüne atıfta bulunduğuna dikkat çeken Şimşek asıl muhatabın krediyi kullananlar olmaya devam ettiğini de belirtti.

Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi, bugün Plan ve Bütçe Komisyonu’nda ele alınacak.

Teklifle dövizle borçlanma sınırlandırmalarına uymadan şirketlere döviz kredisi sağlayan bankaya dönük de cezai yaptırım öngörülüyor.