Lastiksiz bir araba ister miydiniz? AB'nin 'sıfır emisyon' hedefi için sıradaki adım bu olabilir mi? Bu absürt iddianın kökeni, AB'nin tartışmalı karbon fiber yasağından geri adım atmasına dayanıyor. Hem bu U dönüşünün nedenlerini hem de işin mizahi boyutuna gelin bir de yakından bakalım.
BARAN BEKİ
Otomotiv dünyası geçen hafta ilginç bir U dönüşüne sahne oldu. Avrupa Birliği (AB), daha önce "tehlikeli madde" listesine almayı düşündüğü karbon fiberle ilgili kararından vazgeçti.
Zaten karbon fiber de ağaçta yetişiyordu.
Tam "Oh be, otomobillerin geleceği kurtuldu!" derken, hiciv dozu yüksek bir iddia ortalığı tekrar karıştırdı: AB lastikleri yasaklamak mı istiyor?
'ÇOK GİZLİ' HABER
İngilizlerin otomobil mizahı konusundaki yeteneğini bilirsiniz. En iyi örneklerden birini Jeremy Clarkson yapmıştır yıllarca. Top Gear'ın 'çok gizli' haberlerinde uzmanlığıyla bilinen bir muhabirinin haberine göre, AB yetkilileri dahiyane bir fikir bulmuş. Bu sefer her şeyi çözmüşler. Araçların CO2 salınımını çok önemli ölçüde azaltacaklarmış.
Eğer arabaların tekerlekleri olmazsa, CO2 de salamazlarmış!
İlk okuduğunuzda düşünme yetinizi bir kenara koyabilirseniz aslında oldukça mantıklı bu fikir. Bu 'parlak' çözümle, kauçuk kullanımı yasaklanacak, arabalar gidiyormuş gibi hayal edilecek ve doğa kazanacak. Tek istisna, kenevirden yapılmış vegan tekerlekli acil durum araçları ve yemek kuryeleri olacakmış.
İçeriden bilgi sızdıran hayali bir kaynak durumu şöyle özetliyor, "Net sıfır hedeflerine ulaşmak için hayatı imkansız kılmak dahil her şeyi yaparız. Zaten kapanmayan hız sınırı uyarıları ve şerit takip asistanları yüzünden herkes şikayetçiydi, bakın bu hamleyle o dertler de sona erecek. Bir taşta iki sektör, pardon kuş vuracağız!"
ŞAKA BİR YANA, KARBON FİBER MESELESİ NEYDİ?
Tabii ki bu lastik yasağı haberi işin esprisi. Ancak arkasındaki gerçek olay, yani AB'nin karbon fiberle ilgili kafa karışıklığı oldukça ciddiydi. AB, Ömrünü Tamamlamış Araçlar Direktifi kapsamında, geri dönüşüm sırasında ortaya çıkan ince karbon liflerinin sağlık riski oluşturabileceği ve hassas makinelere zarar verebileceği gerekçesiyle bu malzemeyi kısıtlamayı önermişti.
Bu durum, hafifliği ve sağlamlığı nedeniyle karbon fiberi bolca kullanan performanslı otomobil üreticileri (Lamborghini, Ferrari gibi), elektrikli araçlar ve hatta havacılık sektörü için büyük bir tehditti. Küresel karbon fiberin neredeyse %20'si otomotiv sektöründe kullanılıyor.
Neyse ki, başta Japon üreticiler olmak üzere sektörden yükselen itirazlar sonuç verdi ve Avrupa Parlamentosu bu teklifi kısa süre içerisinde geri çekti.
KARBON FİBER NE KADAR TEHLİKELİ?
Peki, bu kadar yaygara koparan karbon fiber tam olarak nedir ve gerçekten tehlikeli mi? Öncelikle, bu malzeme "mucize" olarak görülüyor çünkü alüminyumdan daha hafif ve çelikten çok daha güçlü. Bu özellikleri sayesinde sadece Formula 1 araçlarında veya pahalı süper otomobillerde değil, aynı zamanda elektrikli araçların ağırlığını azaltarak menzillerini artırmada, uçaklarda, rüzgar türbinlerinde ve hatta spor ekipmanlarında bile kritik bir rol oynuyor.
Pazar araştırma firmalarına göre (Grand View Research), 2024 itibarıyla yaklaşık 5.75 milyar dolarlık küresel bir pazara sahip olan bu malzeme, özellikle havacılık, savunma, otomotiv (artan EV kullanımıyla) ve rüzgar enerjisi sektörlerindeki taleple 2030'a kadar 10 milyar doları aşması beklenen büyük bir endüstriyi temsil ediyor. Lakin, bu gülün bir de dikenli tarafı var. Özellikle de ömrünü tamamlamış ürünlerin geri dönüşümü veya işlenmesiyle alakalı olan bir diken.
Bu işlemler sırasında ortaya çıkan mikron inceliğindeki sert lif parçacıkları havaya karışabiliyor. Bu parçacıkların solunması veya cilde temas etmesi durumunda, bağışıklık sisteminin bunlarla başa çıkmakta zorlanabileceği ve potansiyel olarak iltihaplanma gibi sağlık sorunlarına yol açabileceği düşünülüyor.
Bu yüzden Tavarish veya Mat Armstrong gibi otomobil tamiri yapan çılgın YouTuber'lar bu çok pahalı karbon malzemeleri kesip biçerken çok dikkatli oluyor çünkü karbon fiber tozunun solunması çok tehlikelidir. Yine de uzmanlar, malzemenin tamamen yasaklanması yerine, işleme sırasında koruyucu ekipman kullanımı gibi önlemlerle riskin yönetilebileceğini düşünüyor.
YASAK FİKRİ NASIL ORTAYA ÇIKTI?
AB'nin karbon fiberle ilgili kafa karışıklığı aslında oldukça ciddiydi ve süreç hızlı gelişti. Her şey, AB'nin mevcut Ömrünü Tamamlamış Araçlar (ELV) Direktifi'ni güncelleme çalışmaları sırasında, muhtemelen 2025'in Ocak ayı civarında, karbon fiberi ilk kez "tehlikeli maddeler" (kurşun, cıva gibi maddelerin yanına) listesine eklemeyi öneren bir taslakla başladı.
Temel gerekçe, araçların sökümü ve geri dönüşümü sırasında ortaya çıkan ince karbon liflerinin hem çalışan sağlığı (cilt teması, soluma riski) hem de hassas makineler için risk oluşturmasıydı. Ayrıca, karbon fiberin geri dönüştürülmesinin zorluğu ve yüksek enerji gerektirmesi de AB'nin döngüsel ekonomi hedefleriyle pek örtüşmüyordu. Eğer bu taslak yasalaşsaydı, 2029'dan itibaren yeni araçlarda karbon fiber kullanımı etkin bir şekilde yasaklanacaktı.
Ancak bu teklif, küresel pazarın yarısından fazlasını elinde tutan Japon üreticiler (Toray, Teijin, Mitsubishi Chemical gibi) başta olmak üzere otomotiv ve havacılık sektörlerinden büyük tepki çekti. Milyarlarca dolarlık bir endüstriyi ve istihdamı tehdit eden bu adıma karşı yoğun lobi faaliyetleri yürütüldü. Sonuç olarak, Avrupa Parlamentosu, gelen baskılar ve muhtemelen ekonomik endişeler nedeniyle bu teklifi geri çektiğini duyurdu.
GERÇEKTEN YASAKLANAN BİR ŞEY VAR MI?
AB'nin gerçekten de "kauçuk" içeren bir yasağı var, ama bunun lastiklerle bir ilgisi yok. Geçtiğimiz yıl, çevreye karışan mikroplastikleri azaltmak amacıyla, özellikle sentetik halı sahalardaki "granül kauçuk" dolgu malzemesinin kullanımını kısıtlama kararı alındı. Yani, lastik sektörünü ilgilendiren herhangi bir yasak henüz için bulunmuyor.
Sonuç olarak, karbon fiber şimdilik güvende, lastiklerimiz de öyle şimdilik!. AB'nin çevre düzenlemeleri konusundaki arayışlarının nereye varacağını hep birlikte göreceğiz.
