Artan enflasyon ve hayat pahalılığı sağlık sistemini de etkiliyor. Son altı ayda 30'a yakın gider kalemlerine en az yüzde 50 zam geldiğini söyleyen aile hekimleri gider ödeneklerine yüzde 17,5 zammı yetersiz bulduğunu söylüyor. Aile hekimlerinin pes etme noktasına geldiğini söyleyen İSTAHED Genel Sekreteri Sercan Ahmet Uluç, "ASM’ler can çekişiyor! 25-30 kalemden fazla sabit giderimiz var. Bir elimizde steteskop diğer elimizde hesap makinesiyle çalışıyoruz adeta” dedi.
Hükümetin ‘Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın en önemli ayağı, sağlık ocaklarının yerine aile hekimliği sistemine geçilmesiydi. 13 yıl önce ülkenin birinci basamak sağlık hizmetinin neredeyse tümünü aile hekimliği birimleri üstlendi. Aile sağlığı birimlerine hala yılda yaklaşık 240 milyon başvuru gelebiliyor. Tüm basamaklara (birinci, ikinci, üçüncü) toplam başvuru sayısının 675 milyon 652 bin olduğunu düşünürsek aile hekimlerinin ciddi bir yük kaldırdığını söylemek mümkün.
TÜRKİYE'DE TOPLAM 8 BİN 57 ASM VAR
Sağlık Bakanlığı’nın 2021 istatistiklerine göre ülkede toplam 107 bin 248 hekim bulunuyor. Bunların yaklaşık 27 bini aile hekimi. Aile hekimi başına ortalama 3 bin 306 nüfus düşüyor. Toplam aile sağlığı merkezi (ASM) sayısı 8 bin 57. En fazla sayıda aile hekimliği birimi İstanbul’da bulunuyor: 4 bin 969. Yine İstanbul’da aile hekimi başına 3 bin 188 nüfus düşüyor.
GİDER ÖDENEKLERİNE YÜZDE 17,5 ZAM YETERSİZ
Diken'den Mesude Erşan'ın haberine göre, gider (cari) ödeneklerine yüzde 17,5 zammı yetersiz bulan aile hekimleri, en az yüzde 50 artırılmaması halinde sistemden çıkışlarının artacağını söylüyor. Son altı ayda, başta kira olmak üzere, 30’a yakın gider kalemlerine en az yüzde 50 zam geldiğini söyleyen aile hekimleri, “Sadaka değil, hakkımızı istiyoruz” diyor.
GİDERLERİ HEKİMLER MAAŞLARIYLA ÖDÜYOR
Aile hekimliği sisteminde, hekimlere maaş ve cari gider ödeniyor. ASM’lerin genel giderleri yani kira, elektrik, ısınma, telefon, internet, ekstra çalışan ebe, hemşire, laborant, tıbbi sekreter, temizlik, güvenlik görevlilerinin maaşı, SGK’sı, tıbbi sarf malzemeleri, jeneratör, defibrilatör, aşı dolabı gibi demirbaşlar, temizlik malzemeleri yine aile hekimleri tarafından, bakanlığın ödediği cari giderden karşılanıyor.
Sistem ilk hayata geçirildiğinde, ekonomik koşullar farklıydı. Cari giderler masrafları karşılamaya yettiği gibi artıyordu da. Ama kontrol edilemeyen enflasyon, kira, malzeme fiyatlarındaki artış vs., cari gider ödemesinin üstüne çıkınca ASM’leri çevirmek sorun oldu. Bazı ASM’lere yetmiyor. Hekimler maaşlarından takviye ediyor. Artan giderlerle baş edebilmek için personel azaltıyor. Bazıları kapanma noktasına geldi. Nüfusu az olan aile hekimleri, bulundukları birimleri bırakıyor. Aile hekimsiz kalan birimleri ilçe sağlık müdürlükleri işletmeye çalışıyor.
Geçtiğimiz günlerde İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü’nün önüne giden aile hekimleri seslerini, dertlerini duyurmaya çalıştı. İstanbul Aile Hekimliği Derneği (İSTAHED) Genel Sekreteri Sercan Ahmet Uluç burada, emekliliğe yansıyacak, performans, teşvik, ek ödeme, seyyanen ödeme gibi hiçbir şarta bağlı olmayan, insanca yaşayabilecekleri, yoksulluk sınırı üzerinde tek bir maaş istediklerini haykırdı.
'BİR ELİMİZDE STETESKOP BİR ELİMİZDE HESAP MAKİNESİYLE ÇALIŞIYORUZ'
Aile hekimleri ve aile sağlığı çalışanlarının pes etme noktasına geldiklerini belirten Uluç, şunları dedi: “ASM’ler can çekişiyor! 25-30 kalemden fazla sabit giderimiz var. Boya, badana, tadilat , bilişim maliyeti gibi değişken olan harcamaları saymıyoruz bile. Bir elimizde steteskop diğer elimizde hesap makinesiyle çalışıyoruz adeta.”
‘ASM’LER TEK TEK KAPANACAK’
Son beş yılda cari gider ödemesinin enflasyon artışına oranla çok geride kaldığını ifade eden Uluç, şöyle devam etti: “Asgari ücret artışı yüzde 611, kira artışı yüzde 500, kullanılan tüm malzemelere en az yüzde 500 zam gelmişken cari gider artışı bu oranların yanına bile yaklaşamadı. Sağlığı, sağlık hizmetini ayakta tutmak için aradaki farkı hekimler kendi cebinden karşılama noktasına geldi. Gelirlerimizde hak ettiğimiz iyileştirme yapılmadığı takdirde sistemden çıkışlar artacak. Sistem tamamen tıkanacak. ASM’ler tek tek kapanacak.”
‘İŞLETMECİ GİBİ ÇALIŞIYORUZ’
ASM’lerin yaklaşık yüzde 70’i kamu binalarında, kalan yüzde 30’u ‘sanal ASM.’ Yani aile hekimlerinin tek başına veya genellikle iki ila dört hekimin bir araya gelerek kiraladığı, tadilatını ve içini kendilerinin tefriş ettiği ASM’ler.
Baştan beri, bütün mali yükümlülüklerin aile hekime bırakılmasının yanlış olduğunu belirten TTB Aile Hekimliği Kolu Başkanı Dr. Emrah Kırımlı, özellikle kiraların çok yüksek olduğu ilçelerde ve nüfusu az ASM’lerin büyük sıkıntı çektiklerini dile getirdi: “Bu kiralarla dönmez, başka bir yol bulunması lazım. İlçe belediyeleri kreşler gibi ASM de yapabilirler. Bazı belediyeler yapıyor ama il sağlık müdürlüğü mutabakatla alıyor. Sonra aile hekimlerine kiralıyor. Bu sadece İstanbul’un sorunu değil. Ülkede, hemen her yerde sorun. ASM’ler temel sağlık hizmetinin verildiği yerler. Asıl işimizle uğraşmamız gerekirken bunlarla boğuşuyoruz. Baştan beri söylediğimiz gibi, ASM’ler kamu binalarına kurulsun, biz kamu çalışanı olalım, işimizi doğru düzgün yapalım. Muhasebeyle, hesaplarla uğraşmayalım. Bu durumda işletmeci gibi çalışıyoruz. Her şeyi biz düşüyoruz.”
‘AİLE HEKİMLERİ SİSTEMDEN ÇIKMAYA BAŞLADI'
İstanbul Tabip Odası Yönetim Kurulu Üyesi, aile hekimi Dr. Saffet Ercan, sorunu şöyle özetledi: “Her şeyin fiyatı uçmuş, gitmiş. Yüzde 17,5’luk cari gider artışı masrafı karşılamaktan çok uzak. Cari gider sistemin yumuşak karnıydı. Artık sistem çalışmamaya başladı. Aile hekimliğinin belki başta bir cazibesi vardı ama yitirdi. ASM çalışanlarının maaşları zaten yetersizdi. Cari gider yetmeyince, hekimler maaşlarını da katmaya başlayınca sistemden çıkmaya başladılar. Daha rahat edebilecekleri yerler bakmaya, örneğin işyeri hekimliğini düşünmeye başladılar. Sistemin çok fazla açmazı var. Böyle giderse, ASM’lerden ayrılmalar ilçe ilçe devam edecek.”
Meslek örgütlerinin ilk günden beri ASM’lerin işletilmesi modeline karşı çıktığını vurgulayan Ercan, şunları dedi: “ASM’ler için binayı kamu vermeli. Cari gider sistemi tamamen kaldırılmalı. Finansmanı kamu otoritesi tarafından yapılmalı. Biz de kamu çalışanı olmalı, emekliliğe yansıyan ve tek bir ücret almalıyız. Görüyoruz ki Sağlık Bakanı Fahrettin Koca sağlık turizmiyle çok meşgul. Bize odaklansa daha iyi olacak. Milyonların sağlığı söz konusu.”
