Topçu Ocağı, Osmanlı İmparatorluğu'nda Kapıkulu Ocakları'nın yaya kısmına mensup olan, top kullanmak ve dökmekle mükellef, askerlerin bağlı olduğu ocağa verilen isimdir.
Topların muhafazası, üretilmesi ve savaşlarda kullanılması işlerinden sorumlu olan birliğe topçu ocağı adı verilirdi. Topçu ocağının Osmanlı ordu teşkilatı içinde yer alması II. Murad devrinde oldu.
TOPÇU OCAĞI NEDİR?
Sultan I. Murad döneminde yeniçeri ocağının teşkilinden hemen ardından, acemi ocağından alınan askerlerle ilk başta topçu ocağı kurulması kararı alındı. 1453'te İstanbul’un fethinin hemen ardından, Galata suru dışında Tophane adı verilen yerde topçu kışlaları ve sabit top dökümhânesi yaptırıldı. Zamanla, Budin, Belgrad, İşkodra, Temaşvar, Provişte, Gülamber gibi bölgelerde ihtiyaca göre tophaneler kurulurken, buralarda da toplar döktürüldü.
Topçu ocağına sertopi ismiyle de anılan topçubaşı nezaret ederdi. Topçubaşının emrinde olan dökücübaşı (serihtegân), dökümhâneden sorumlu tutulurdu. Dökücübaşının altında; tâmirci, yardımcısı, burgucu, dökümcü, demirci, yamacı, marangoz gibi zanaatkâ ustalar yer alırdı.
Tophanenin, alım-satım ve hesap işleriyle tophane emini ilgilenirdi. İhtiyaç ve imalâtlardan da Tophane Nazırı sorumluydu. Topları kullanmak da ağa bölükleriyle cemaat ortaları'nın vazifesiydi. Yetmiş cemaat ortası ve beş ağa bölüğü bulunuyordu. Her orta ya da bölükte bir odabaşı, bir çorbacı ve diğer küçük rütbeli subaylar yer alıyordu. Ocak çavuşu, ocak kethüdası ve katibi de, bu ocağın büyük amirleri arasında yer almaktaydı. Topçu ocağı, sarı-kırmızı bayrak taşırdı.
Topçu ocağı, kapıkulu ocaklarının yaya kapıkulu ocaklarının üçüncü kısmını oluşturan bir teşkilât olup, ocağın 16 ve 18. ortalarını teşkil ederdi. Topçu ocağına acemi ocağından asker alınırken, bunlara da şagirt ismi verilirdi. Topçu ocağı da yeniçeri ocağı gibi cemaat ortaları ve ağa bölükleri olarak iki bölümden oluşurdu. Ağa bölükleri beş tane ve cemaat ortaları 72 tane vardı. Her orta ve bölükte bir çorbacı, bir odabaşı ve diğer küçük rütbeli kişiler yer alırdı. Topçu ocağı efradının kuruluşu itibarıyla zamanla çoğaldığı ve buna bağlı olarak da mevâciblerinin arttığı görüldü.
Kırmızı zemin üstüne beyaz simle işlenmiş bir top ve bunun ağız tarafında yer alan üç gülle resmi topçu ocağının bayrağının simgesiydi. Kenarları da sarı işlemeleydi. Bu nedenle sefere giden topçulara hazineden 25 zira kırmızı ve 26 zira sarı bayraklık ‘dârayî’ ismi verilen bez verilmesi kanundu.
