Son verilere göre Türkiye’nin dış borç stoku 525,8 milyar dolara ulaşmıştır. Brüt dış borcun 266,6 milyar doları özel sektöre ve 259,2 milyar doları da kamu kesimine aittir.

Dış borçları çoğunlukla mutlak değer olarak ele alıyoruz. Oysa gerçek değerlendirme gelirimize oranıdır.
Buna göre dış borçlarımız 2024-III Çeyrek itibari ile yüzde 20,6’sı özel sektöre ve yüzde 21,2’si kamu kesimine olmak üzere toplamda GSYH’nın yüzde 41,7’si seviyesindedir.

Grafikten de anlaşılacağı üzere dış borçlarımız 100 milyar dolardan 525 milyar dolara artmıştır ama gelirimize oranla son yıllarda düşmeye devam etmektedir.

Burada elbette sanal değerler söz konusudur. GSYH’nın aşırı değerlenen TL ile dolar bazında yüksek görülmesi; buna karşılık dış borç oranının düşüyor görülmesi doğaldır.

Mesela 2020-II. Çeyrekten 2024-III. Çeyreğe GSYH reel olarak yüzde 21,6 büyüme gösterirken dış borç artışı yüzde 27,5’e ulaşmıştır. Anlaşılacağı üzere oranın düşmesi tamamen sanal verilere dayanmaktadır.

Ama bugün asıl konumuz bu değil.

Son 1 yılda dolar kuru %14,1 ve Euro ise %12,6 artış göstermiştir. Buna göre ortalama döviz sepeti (1 dolar+1 euro) %13,4 artmıştır.

Aynı dönemde Merkez Bakası (fonlama faizi) %48,9 olmuştur. Bunun bileşik faizi ise %61,6 etmektedir. Yani geçen yıl mart ayından bu yana 1 yılda parasını TL’de tutanlar yüzde 61,6 faiz elde ederken parasını dövizde tutanlar yüzde %13,4 kazanmıştır.

Bir başka şekilde ifade edelim: geçen yıl 1000 dolarınızı 32,0 liradan bozduruyor ve TL’ye yatırıyorsunuz. TL’den 1 yılda 61,6 oranında 32.000 liranıza 19.712 lira kazanıyorsunuz. Paranız 32 bin liradan 51.712 liraya yükseliyor. Bu süre zarfında dolar 36,56 liraya yükseliyor ama siz 51.712 lira ile 1.414 dolar alıyorsunuz. Dolar bazında 1 yıllık kazancınız %41,4…

Buraya kadar yazdıklarımı defalarca birçok uzman zaten yazdı. Ama biz asıl konuya şimdi girelim.
Türkiye’de her nedense sürekli TL faizi konuşuluyor. Oysa TL faizi yurtiçi piyasada kalan bir faizdir. Yani TL faizi reel olarak yüksek olduğunda kaynaklar finans kesimine aktarılarak bir bakıma tasarruf birikimi sağlanmış oluyor. Bir de TL faizi yüksek olduğunda tasarruf sahipleri buradan yüksek nema geliri elde etmiş oluyor. Yani bir bakıma para yurtiçinde el değiştirmiş oluyor.

Oysa dolar faizi öyle değil.

Dolara yüksek faiz ödediğimizde kaynaklar yurtiçinden yurtdışına aktarılmış oluyor. Biz çalışıyoruz ama Hans, Corç bizim paramızı aşırı faizle yemiş oluyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı sitesinde “Türkiye Borç Ödeme Projeksiyonları” verisi var. Buna göre Türkiye 2025-2028 yılları içinde toplam 229,1 milyar dolar dış borç ödeyecek. Bu borcun 183 milyar doları ana para ve 46,1 milyar doları da faiz ödemesi olacak.

Anlayacağınız şu: Türkiye önümüzdeki 4 yılda dolar dış borçlarına yüzde 25,2 oranında dolar faizi ödemesi yapacaktır.

Bu faiz ödemesi carry-trade faizlerini kapsamıyor. Yukarıda 1 yıllık caryy-trade faiz oranını vermiştim (%41,4). İşte bu ödeme Hazine-Maliye Bakanlığı verilerinde zaten yok. Burada yer alan faizler doğrudan bizim borç aldığımız dövizlerin faizini oluşturuyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre 2025 sonrası ödenecek toplam dış borç 412,4 milyar dolar ve bunun da 86,3 milyar doları faiz ödemesi. Yani burada da dolar faiz ödemesinin oranı %26,5 çıkmaktadır.

Dolar faizine bir de geçmişe bakalım (burada özel sektör yok; sadece merkezi yönetim-kamu var): Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre Merkezi Yönetim borç servisi 2005-2024 ödemesi 236,8 milyar dolar. Bu ödemenin 148,8 milyar doları ana para ve 88,0 milyar dolar ise faizden geliyor. Basit hesapla toplam ana para ödemesinin yüzde 59,1’i oranında dolar faizi ödemesi gerçekleştirmişiz.

Burada dolar faizini yıllık vermiyorum. Toplam dış borç ödemesinde dolar faizi ödemesinin payını veriyorum. Bu ayrıntıyı yine belirtmiş olayım.

Türkiye’nin dış borç kupon ödemesine baktığımızda ilginç bir durum daha var. Erdoğan’ın fikir babası olduğu ‘Nass Ekonomi Modeli’ bizi asıl dış borç faizinde vurmuş. Ve Mehmet Şimşek’in deyimi ile rasyonel zemine döndüğümüzde asıl düşen faiz de dolar faizi olmuş. Güzel bir şey…

Demek ki, faizde içeriye değil, asıl dışarıya odaklanmamız gerekiyor. Rasyonel akıl bunu diyor… Keşke anlasalar.