Çin’in birkaç hafta önce Ay’a indirdiği gezgin Chang’e-4, minik bir biyosfer tankını da beraberinde götürmüştü. Çinli öğrenciler arasında yapılan oylamada Ay’a çeşitli bitki tohumları götürerek, Ay üzerinde bitki yetiştirmek en çok oyu aldı. Bunun üzerine uzay aracı beraberinde Dünya’dan altı canlı türüyle birlikte uzaya fırlatıldı. Pamuk, koza tohumu, patates, meyve sineği, maya ve arabidopsis (çiçekli bitki) içeren bu konteyner zor ve meşakkatli bir yolculuktan sonra Ay’a inmeyi başardı. Böceklerden karbondioksit alıp patatese verecek, patatesten oksijen alıp ipekböceğine verecekti. Bu sayede ileride kuracağı Ay üssünde insanların hayatta kalmaları için gerekli gıda üretimi hakkında altyapı çalışmalarına başlayacaktı. Lakin beklenen olmadı. Ay’ın yüksek radyasyonu ve düşük kütle çekimi etkisi altında kalan bitkiler Ay’ın Dünya’dan görünmeyen kısmına gece çökünce ve sıcaklık eksi 52 dereceye kadar düşünce, yeni filizlenen canlılar oracıkta ölüverdiler.

Esasen uzay canlılar için çok vahşi vahşi bir yer. Başta yüksek radyasyon var. Uluslararası Uzay İstasyonu’nu ziyaret eden astronotlar gece gözlerini kapattıklarında bile gözlerinden radyasyon geçtiğini ve bunun aynı zamanda beyinlerinden de geçtiğini düşünüp paniklediklerini anlatırlar. Dünya’dan yaklaşık 400 km yükseklikte bulunan Uzay İstasyonu henüz Dünya’nın manyetik alanının dışına çıkmamış olsa da müthiş bir radyasyona maruz kalıyor.

***

Dünya’nın çekirdeğinde eritilmiş demir var ve bu demir yığını lavlar hareket halindeler ve Dünya çevresinde manyetik bir alan oluşturuyorlar ve bu sayede Güneşten ve uzaydan gelen radyasyonlar insan vücuduna ulaşamadan uzaklaştırılıyor. Enerjilerini uzayın derinliklerine boşalttıktan sonra aurora dediğimiz müthiş ışık gösterileri olarak geri dönüyorlar. O sırada onları atmosferde bulunan Hidrojen ve Azot (nitrojen) gazları karşılar ve bu parçacıklarla etkileşime geçerek iyonize olurlar ve enerji seviyeleri yükselir. Bir müddet sonra kararlı hale geçmek isterler ve aldıkları enerjiyi bırakırlar. İşte bu bırakılan enerji, gözle görülebilen foton olarak atmosfere yayılır. Eğer Hidrojen ile etkileşime geçmişse çoğunlukla yeşil ışık, bazen kırmızı ışık, azotla etkileşime geçmişlerse mavi ışık oluşuyor. Auroraları en iyi izleme yeri Alaska veya Norveçtir. Astronomi Dergisi her yıl bu auroraları izlemek üzere bu iki izleme yerine turlar düzenlemekte ve fotoğraf ve video çekimi yapmaktadır. Norveç’te ise buzulların arasında buzlardan otel odaları vardır ve bu odaların çatıları camdan yapılmıştır. Astronomi meraklıları gece boyunca yattıkları yerden bu muhteşem ışık gösterilerini izleyebilmektedirler. Dünya’nın manyetik alanı her saniye Dünya’yı zararlı ışınlardan koruyarak adete bir güvenlik görevlisi vazifesi yapmaktadır.

Radyasyondan kurtulsak bu kez hayat için gerekli olan hava, su, yemek ve diğer ihtiyaçları karşılayacak malzeme bulmak zorlaşıyor. Sürekli astronot elbisesi giymek ve içerisinden yeterli oksijen bulundurmak da başlı başına bir iştir. Nitekim Ay’a inen ilk astronotlar Dünya’ya döndüklerinde günlerce karantinada tutulmuşlar ve uzayda bir hastalığa kapılıp kapılmadıkları enine boyuna araştırılmıştır.

Böylesine vahşi ve hayat şartlarına uygun olmayan Ay’a gönderilen bitkilerden sadece pamuk filizlendi. Ay’da yetiştirilen ilk canlı olması sebebiyle bilim dünyasında büyük heyecan oluştursa da hevesimiz kursağımızda kaldı. Ay’da canlı hayat bir kaç gün sonra son buldu ve gönderilen bitkiler hayata veda etti. Çünkü Ay’ın görünmeyen yüzü yaklaşık 15 gün Güneş göremeyecek ve bu bitkiler sıfırın altında 150 dereceye maruz kalınca hayatta kalmayı başaramadılar ve öldüler. Pamuk harici diğer bitkiler canlılık emaresi bile gösterememişti. Uzay insanlık için çok vahşi. Üzerinde hayat olduğunu bildiğimiz tek gezegen Dünya’mız ve bunun değerini bilmemiz ve kaynaklarını tasarruflu kullanmamız gerekir. Marketler poşetlerin kaldırılması bu açıdan mükemmel bir gelişme. Emeği geçenleri tebrik ediyorum.

2019 yılı uzay çalışmaları

2018 yılının sonra iki haftası bu köşede uzay çalışmalarını anlatmaya çalıştık. Lakin çoğu zaman yer kalmadı ve her konuyu inceleyemedik. 2019 yılı ise hem astronomi olaylarıyla hem de uzay çalışmalarıyla tarihe geçmeye aday. Yapay zeka ve veri bilimi kullanılarak eskiden normal gözle bulunmaya çalışılan gerçekler hemen keşfedilmektedir. Bilim insanları baş döndürücü bir hızla neredeyse her gün bir buluş açıklamaktadırlar. Hal böyle olunca bilimsel araştırmaları birebir takip etmek bir hayli zaman işidir. Ancak fazlaca öne çıkanları incelemek mümkün.

NASA’nın 2015 yılında Pluto’yu ziyaret eden uzay aracı New Horizons Güneş Sistemi’nin dışına doğru yoluna devam ediyor. 1 Ocak günü 2019 yılının ilk saatlerinde Ultima Thule ismi verilen bir gök cismine alçak uçuş yaptı. 2014 yılında keşfedilen ve Kuiper Kuşağında bulunan Ultima Thule 33 km uzunluğunda bir fıstığa veya buzlu olduğu için kardan adama benzetiliyor. New Horizons uzay aracı 2006 yılında uzaya fırlatıldığında Ultima Thule daha keşfedilmemişti. Öte yandan 3 Ocak günü Çin Ay’a bir uzay aracı indirdi ve bitki yetiştirmeyi denedi. Lakin bitkiler soğuktan öldüler.

Mart ve Nisan aylarında hem Boeing hem de SpaceX astronotları uzaya taşımak için ürettikleri uzay araçlarının test uçuşlarını yapacaklar ve Virgin Atlantic şirketi uzaya turist taşımaya başlayacak. Yine bu yıl Ay ve Güneş tutulmalarına şahit olacağız. Haziran ayında SpaceX ilk insanlı uçuş testlerini yapacak ve Ağustos ayında Uluslararası Uzay İstasyonu’na astronot taşıyan ilk özel şirket olacak. Japonya asteroid Ryugu’ya bir uzay aracı gönderecek ve kısa sürede numune alarak geri gelecek. NASA Mars 2020 uzay aracının yapımını tamamlayacak. Avrupa Uzay Ajansı da boş durmayacak ve uzaya öte gezegenleri araştırmak üzere bir uzay aracını fırlatacak. Ekim ayında Merkür gezegeni Dünya ile Güneş arasından geçiş yapacak.

Bu yıl da uzay çalışmaları ve astronomik olaylarla dolu bir yıl olacak ve ilk resmi toplantısını yapıp hedeflerini belirleyen Türkiye Uzay Ajansı’da artık sahaya inecek.