Boeing’in uzaya astronot taşıyacak olan yeni CST-100 Starliner uzay aracı, ilk uzay yolculuğu testi sırasında bir yazılım hatası sebebiyle, Uluslararası Uzay İstasyonu’na çıkamadı ve yanlış yörüngeye yerleşti. Fırlatıldıktan 2 gün sonra ABD’nin New Mexico eyaletinde Beyaz Kum denilen çöle indirildi. Hedefine yani Uzay İstasyonu’na ulaşamasa da uzay yolculuğu açısından büyük bir gelişme. İçerisinde astronot olmadan yapılan test uçuşu başarısız oldu.

NASA 2011 yılından bu yana Uluslararası Uzay İstasyonu’na astronotlarını Rusların Soyuz uzay araçları ile sağlıyor. 1 Şubat 2003 tarihinde Columbia Uzay Mekiği’nin Dünya atmosferine girişi esnasında ısı kalkanında meydana gelen bir arıza sebebiyle parçalanarak 7 astronota mezat olmuştu. Bunun üzerine uzay mekiği uçuşlarına uzun süre ara verildi. Bu arızanın nedeni araştırıldı. Fakat bir sonuca ulaşılamadı. Bu sebeple son bir kaç uçuş daha yapılarak 2011 yılında uzay mekikleri emekliye ayrıldı. O günden beri NASA bütün astronotlarını uzaya Rusların Soyuz Uzay Araçları ile sağlıyorlar. Ruslar bu işi ticarete dökmüş, 20 milyon dolar veren turistleri Uzay İstasyonu’na götürüp getiriyordu. NASA bütün boş koltukları satın alarak ve astronot başına 80 milyon dolar ödeyerek uzay turizmine ayrılan kontenjanı kendisi kullandı.

Bu durumdan kurtulmak isteyen NASA SpaceX, Boeing ve sahibi Türk asıllı olan Sierra Nevada şirketleri ile anlaşarak uzaya astronot taşıyacak kapsül üretmeleri için anlaştı. Sİerra Nevada’nın uzay mekiği DreamChaser ise uzay mekiği konseptini devam ettirecekti. Bu projeler için NASA, SpaceX’e 1.4 milyar dolar, Boeing’e 4 milyar dolar yardımda bulundu. Anlaşmalara göre 2017 yılında uzaya astronotlar Boeing ve SpaceX’in kapsülleri ile taşınacaktı. Neredeyse 2020 yılına geldik. Hala bu sağlanabilmiş değil.

Geçtiğimiz 10 yıl uzay yolculuğunda SpaceX yılı oldu. Önceleri uzaya uydu fırlattı, sonrasında Uzay İstasyonu’na kargo taşıdı.Sonrasında Dragon ismi verilen uzay aracını geliştirdi. Dragon hem kargo hem de insanları yörüngedeki hedeflere ulaştırmak için tasarlanmış bir uzay aracıdır. Dragon an itibariyle Dünya’ya Uzay İstasyonu’nda önemli miktarda kargo geri getirebilen tek uzay aracıdır. Dragon şu sıralar sadece uzaya kargo taşıyor, ancak en başından beri insanları taşımak için tasarlandı. NASA Ticari Mürettebat Programı kapsamındaki ilk test uçuşunu 2 Mart 2019’da yaptı. Dragon uzay aracı, 3 Mart 2019’da uzay istasyonu ile başarılı bir şekilde kenetlendi ve tarihte Uluslararası Uzay İstasyonu ile özerk bir şekilde kenetlenen ilk Amerikan uzay aracı oldu. Ancak NASA’nın uzay aracı üzerinde yaptığı bir test sırasında Dragon patladı.

Ancak NASA’nın SpaceX’in başarılarına rağmen NASA’nın zaten ucak ürettiği için yeterince zengin olan Boeing’e daha fazla maddi destek verip, SpaceX’e üvey evlat muamelesi yapması tartışma konusu oldu hep. Buna rağmen 2010-2020 arası uzay yarışında SpaceX yılları olarak hatırlanacak.

Boeing şirketinin uzay aracı Starliner sürekli ertelenen uçuşunu nihayet geçtiğimiz cuma günü yaptı. DeltaV roketi ile Florida’dan uzaya fırlatıldı. Roketten ayrılma esnasında hiç problem yoktu. Delta V roketi uzay aracını gitmesi gereken yörüngeye çıkardı. Ancak ayrılma sonrası bir üst yörüngeye geçip Uzay İstasyonu’na kenetlenecekti. Bu sırada kapsülün içindeki saat farklı bir anı gösteriyordu. Uzay aracını kontrol eden yazılıma göre bir üst yörünge için ateşleme yapılmış görünüyordu. Bu sebeple ateşleme yapmadı. Bunun üzerine yazılımı devre dışı bırakıp Dünya’dan gönderilen komutlarla ateşleme yapmak istediler fakat o sırada uzay aracı sinyalleri alabileceği bir noktada değildi ve haberleşme uydularından uzaktaydı. Haberleşme sağlandığında ise artık Uzay İstasyonu’nun yörüngesine çıkacak kadar yakıtı kalmamıştı. Boeing yetkilileri hatanın neden kaynaklandığını tam olarak bilemediklerini ancak uzay aracının kendisini uçuşun daha ileri bir aşamasında olduğunu düşünüp ateşlemeden sonra yapması gereken manevraları erken yaptığını ve böylelikle bir üst yörüngeye çıkmak için yeterli yakıt kalmadığını söylediler.

Testi geçemeyen Starliner 2 gün Dünya yörüngesinde kaldı. Eğer içerisinde astronotlar olsaydı durum farklı olacaktı. Astronotlar hemen durumu otomatik uçuştan manuel uçuşa alıp motorları ateşleyebilirler ve bu sayede istenilen yörüngeye çıkabilirlerdi. Dolayısı ile hem NASA’dan hem de Boeing’den yapılan açıklamaya göre bu hata astronotların hayatı için bir tehlike oluşturmuyor. Dolayısı ile bir sonraki uçuşun içinde insan olup olmayacağı henüz netleşmese de ihtimal dahilinde.

Starline fırlatıldıktan yaklaşık iki gün sonra bu yazının yayına hazırlandığı sıralarda New Mexico’ya iniş yaptı. Her ne kadar Uzay İstasyonu’na ulaşamamış olsa da Dünya’ya sağ salim gelmesi Boeing açısından bir başarı olarak gösterildi. Kapsülün güvenli bir şekilde dönmesi, misyonun üzüntüleri hafifletti ve bu da hedeflenen testin hepsi olmasa da büyük bir kısmı tamamlandı. Bu misyon, NASA’nın ABD’den insanlı uzay uçuşuna devam etme çabalarında çok önemli bir adımdı. NASA yetkilileri, Starliner’in bir sonraki uçuşunun şu anda planlanan astronotları içerip içermeyeceğine karar vermenin çok erken olduğunu söyledi. Bundan sonra uçuş esnasında toplanan veriler analiz edilerek hatanın nedeni bulunacak ve tekrar etmemesi için gerekli önlemler alınacak.

Bu arada şahsımla alakalı bir gelişmeyi de sizlerle paylaşmak istiyorum. Bir bilim insanının, hele hele bir fizikçinin kariyer olarak varabileceği en güzel yerlerden birisi de Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi CERN’de çalışmaktır. Benim için o gün işte bugün. California Eyalet Üniversitesi Fresno Kampüsü Fizik Bölümü’nden aldığım bir emaile göre 20 California State üniversitesini temsilen, 2020 yılı yaz aylarında CERN’de bilimsel araştırma yapmak üzere görevlendirildim. Yapacağım iş ise CERN’de yapılan deneylerden elde edilen petabytelarca veriyi yapay zekâ ve makine öğrenmesi algoritmaları ile analiz ederek gelecekte yapılacak deneylerin sonuçlarını daha deney yapılmadan tahmin etmek. Yaz aylarında CERN’de yapacağım bilimsel çalışmaların ayrıntılarını bu köşeden paylaşmaya devam edeceğim.