Geçen haftaki yazımızda 21. yüzyılın en cazip, en çok kazandıran, bilim ve teknolojiye en çok katkısı olan mesleğin veri bilimi olduğunu ve bir veri bilimcisinin yıllık 110 bin ila 250 bin dolar arası kazandığını söylemiştik. Bu hafta ise veri biliminin geleceğimizi nasıl şekillendireceğine değineceğiz.
Ünlü politikacı, bilim insanı ve yazar Benjamin Franklin bilgi birikimine yapılan yatırımı şu tarihi sözüyle özetliyor: “Bir insan cüzdanını beynine boşaltırsa, hiç kimse onu ondan alamaz. Bilgi birikimine yapılan yatırım her zaman en yüksek kazancı sağlar. Bir aptalın kalbi ağzında, ama bilge bir adamın ağzı yüreğinde.”
***
Büyük veri ile uğraşanlar bu yüzyılın veri yüzyılı olacağını ve büyük verinin yeni petrol, veri biliminin ise yeni elektrik olacağını söylüyorlar. Yani bugün petrol ve elektrik hayatımızda ne kadar önemliyse büyük veri ve veri bilimi de gelecekte petrol ve elektrik kadar önemli olacak. Veri bilimi kullanılarak geliştirilen algoritmalar büyük işletmelere şimdiden büyük yararlar sağlamaya başladı bile.
***
Mesela hastaneler için yapılan veri bilimi uygulamasında geçmiş yıllardaki veriler incelenerek yeni gelen hastaların hastalık sebebine göre kaç gün kalacağı, hangi hastaların ne zaman öleceği ve günlük, aylık ve yıllık ilaç ihtiyaçlarının ne olacağını hesaplayabilmekte ve fazladan alınan ilaçların önü kesilmekte ve diğer israf edilecek kaynakların en elverişli şekilde kullanılması sağlanmaktadır. Hatta geçmiş yıllardaki hasta profiline göre bu yıl kaç tane hastanın hangi sebeple hastaneye gelebileceği ve daha da ileri giderek acil servise her gece gelecek hasta sayısı ve hastalık sebeplerine kadar tahmin edilebilmekte ve buna göre önceden ilaç siparişi ve yatak sayısı ayarlanmaktadır.
***
Aynı şekilde veri gazeteciliği yükselen meslekler arasına girmeye başlamıştır. Üniversiteler veri gazeteciliği bölümleri açarken, Los Angeles Times Gazetesi veri bilimcilerinden oluşan ve “datadesk” adını verdikleri bir birim kurmuştur. Bu ekip federal hükümet, eyaletler, belediyeler, polis, mahkeme, okullar, ve diğer kurumlardan gelen milyonlarca veriyi analiz etmekte, ‘outlier’ denilen anormal harcamaları bulup üzerinde çalışmalar yaparak ses getiren haberlere imza atmaktadır. Çünkü bir gazeteci milyonlarca veriyi tek başına tek tek analiz edemez fakat aynı veriyi veri bilimi kullanan algoritmalara verdiğinizde bir kaç saniyede inanılmaz sonuçlar vermekte ve ilginç görsel grafiklerle bilimsel metot kullanılarak verilerden haber üretilmektedir. Tersinden yine haberler veri tabanına uygun bir standartta girilip veriden haber, haberden veri üretilmektedir. Mesela bir deprem olduğunda gazeteci hiç bir şey yazmadan algoritmalar otomatik haberi yazıp ilgili sitelere uygun bir resim ile geçmektedir. Los Angeles’ta bulunan bir grup gazeteci şahsımdan veri bilimi dersleri aldılar ve haberlerinde öğrendikleri teknikleri kullandıklarını görünce mutlu oluyorum.
***
Amerikan vergi dairesi IRS 300 milyon Amerikalının vergi beyannamesini büyük veri algoritmalarıyla analiz ederek, 21 milyar dolar vergi kaçağı tespit etmiş ve bu kaçakları cezası ve faizleriyle birlikte tahsil etmiştir. Vergi memurlarının 300 milyon kişinin dokümanlarını tek tek inceleme şansı yoktur. Fakat uygun algoritma ile bilgisayarlar birkaç saniyede standartlara uymayan vergi beyannamelerini keşfedilmektedirler.
Kepler Uzay Teleskobu 2016 yılında bir seferde başka yıldızların yörüngesinde dönen 1284 tane öte gezegen (exoplanet) keşfetmişti. NASA ve Google bu verileri kullanarak geliştirdikleri algoritmalar ile yeni gelen verileri test ettiler. Bu sayede yapay zeka ve veri bilimi ile bilgisayarlara 2 yeni öte gezegen keşfettirdiler.
**
Amerikan Tarım Bakanlığı uydulardan gelen resimlerden bütün dünyadaki tahıl ekili tarlaların ne yetiştireceğini, ne kadar yetiştireceğini veri bilimini kullanarak tahmin etmekte, buna göre hangi ülkenin ne kadar buğdaya ihtiyacı olacağını, fiyatının ne olacağını kurduğu modellerle belirlemekte ve ne kadarını ihraç edip, ne kadar gelir sağlayacağını daha ürün tarladayken hesaplamaktadır.
Telefonda satış yapan telemarketing şirketleri telefon konuşmalarını kaydetmekte, ses tanıma sistemleri ile konuşmaları yazıya çevirip, üzerine bir sentiment analizi yaparak satış elemanlarının müşteriye iyi mi, kötü mü davrandığını anlamakta ve hemen ilgili kişilere haber vermektedir.
Gelişmiş robotlarla konuştuğunuzda espri yaptığınızı anlayıp gülümsemekte, üzüntülü bir olay anlattığınızda hüzünlenmekte ve normal bir şey anlatırsanız nötr kalmaktadır. Böylece makinaların insani duygular edinmesi sağlanmaktadır. Bunu konuşmalarınızı yazıya çevirip sonra sentiment analizi yaparak başarmaktadır.
***
Hakimler ve savcılar daha önce bir suça bulaşmış olanların ikinci bir suça daha bulaşma ihtimalinin yüksek olduğu gerçeğinden hareketle oluşturdukları algoritmalar ve daha önce birden fazla suça bulaşanların verilerini toplayıp, eski mahkumların ne zaman ikinci suça bulaşacaklarını tahmin etmekte ve ona göre daha suça bulaşmadan gerekli önlemleri almaktadırlar.
***
Sosyal araştırma şirketleri Twitter, Facebook ve diğer sosyal medya üzerinde anlık analizler yaparak, hangi ülkede hangi şehirde, hangi enlem ve boylamda hangi konunun konuşulduğunu analiz edip televizyon kanallarına hangi reklamın yayınlanmasının daha doğru olacağını bildirmekte ve hatta otomatik olarak o reklamları yayına vermektedir. Aynı zamanda sosyal medya da konuşulan mevzuları iyi analiz edip seçim sonuçları hakkında anket formu doldurmadan anket çalışması yapılmakta ve sonuçlar tahmin edilmektedir.
Polis teşkilatı aranan kişilerin resimlerini yüz tanıma sistemleri kullanarak mobese kameralarından 7 dakika da şüphelinin yerini tespit edebilmektedir.
***
Milyonlarca kitap dijital ortama aktarılmış ve edebi yazılar ve şiirler uygun algoritmalar ile incelenmiş ve konuşmanızı muhatabınız ufak bir cihaz yardımıyla tercümeye gerek kalmadan kendi dilinde dinlemesi ve anlaması sağlanmıştır.
Yukarıdaki misallerde görüldüğü gibi veri bilimi disiplinler arası bir olgudur ve hem bilimsel çalışmalarda hem de ticari, sosyal ve sanat alanlarında kendini hissettirmektedir. Veri bilimi ve yapay zeka gazetecilikten edebiyata, doktorluktan avukatlığa, robotlardan tarım ürünlerine, film senaryosu yazmaktan yöneticilik yapmaya kısacası her yerde karşımıza çıkmaktadır. Gelecek hafta nasıl veri bilimcisi olunur mevzusunu işleyeceğiz yol haritasını çıkaracağız.
