İran’ın başkenti Tahran, ulusal para birimi riyalin sert değer kaybının ardından protesto gösterilerine sahne oldu. Denetimsiz piyasada (resmi olmayan kur) dolar karşısında hızla gerileyen riyal, pazar günü 1 dolar = 1 milyon 450 bin riyal seviyesine kadar düşerek tarihi dip gördü.
Pazartesi günü öğleden sonra kurda sınırlı bir toparlanma yaşandı ve dolar 1,38 milyon riyal seviyelerine çekildi. Ancak uzmanlar, bu dalgalanmanın İran ekonomisinde uzun süredir biriken kırılganlıkların yeni bir aşamaya geçtiğine işaret ettiğini belirtiyor.
Riyaldeki sert değer kaybı, özellikle gıda ve temel tüketim maddelerinde fiyat artışlarını hızlandırdı. Yaptırımlar altında zorlanan ekonomide alım gücünün hızla düşmesi, geniş kesimler üzerinde baskıyı artırdı.
Ekonomistler, yaşanan kur şokunun geçmiş yıllarda ülke genelinde etkili olan geniş çaplı protestolara benzer bir sürecin habercisi olabileceği uyarısında bulunuyor.
TAHRAN BÜYÜK ÇARŞISI’NDA PROTESTOLAR
Devlet televizyonu, pazartesi günü Tahran Büyük Çarşısı’nda “sınırlı” protestolar yaşandığını öne süren görüntüler yayımladı. Ancak sosyal medyada paylaşılan videolar, eylemlerin daha geniş bir alana yayıldığını ve çok sayıda esnafın kepenk kapattığını ortaya koydu.
Bazı görüntülerde güvenlik güçlerinin kalabalığı dağıtmak için biber gazı kullandığı iddia edildi. Bloomberg, söz konusu görüntülerin doğruluğunu bağımsız olarak teyit edemedi.
HÜKÜMETTEN ACİL EKONOMİ TOPLANTISI
Gelişmeler üzerine İran devlet medyası, hükümetin ekonomi ekibinin “döviz, ticaret ve kamu refahı politikaları” başlığıyla acil bir toplantı gerçekleştirdiğini duyurdu.
Aynı gün devlet haber ajansı IRNA, Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın, Merkez Bankası Başkanı Muhammed Rıza Farzin’in istifasını kabul ettiğini ve yerine eski Ekonomi Bakanı Abdolnasır Hemmati’yi atadığını bildirdi. Bu adım, krizin yönetimine dair yeni bir arayış olarak yorumlandı.
ENFLASYON YÜZDE 40’IN ÜZERİNDE
Bloomberg’in aktardığına göre, protestolar henüz sınırlı ölçekte kalsa da Tahran’daki eylemler, yüzde 40’ın üzerinde seyreden enflasyonun milyonlarca İranlı üzerindeki etkisini gözler önüne serdi. Artan yaşam maliyetleri karşısında ücretlerin geride kalması, toplumsal memnuniyetsizliği büyütüyor.
Uluslararası yaptırımlar, İran ekonomisi üzerinde baskı oluşturmaya devam ediyor. Özellikle petrol ihracat gelirlerinin kısıtlanması, bütçe dengelerini zorluyor.
Haziran ayında İsrail’in, ABD Başkanı Donald Trump yönetiminin desteğiyle İran’daki nükleer tesislere düzenlediği hava saldırıları, Tahran ile Washington arasında yaptırımların hafifletilmesi karşılığında nükleer faaliyetlerin sınırlandırılmasını öngören müzakerelerin de sona ermesine yol açtı.
Bu gelişmelerin ardından İran yönetimi, yeni gelir kaynakları arayışına yöneldi. Gündemdeki başlıklardan biri, 2019’dan bu yana ilk kez sübvansiyonlu benzin fiyatlarının artırılması oldu. Ancak benzer bir adım, geçmişte ülke genelinde ölümcül protestolara neden olmuştu.
TARTIŞMALI BÜTÇE TASLAĞI
Geçen hafta hükümet, gelecek mali yıla ilişkin bütçe taslağını Meclis’e sundu. Taslakta:
- Vergi gelirlerinde yüzde 60 artış hedefleniyor
- Kamu çalışanları ve emekliler için yüzde 20 maaş artışı öngörülüyor
Ancak bu artışların, yüksek enflasyon karşısında yetersiz kaldığı görüşü yaygın.
