Selefilik ‘önceki nesil’, selefiyye ise ‘bu nesle mensup olanlar’ anlamına geliyor. Selefîlik, temelleri İbn-i Teymiye tarafından atılan, İslam'ın itikadî mezheplerinden biridir. Peki selefilik nedir? Selefilik nasıl doğdu ve ilkeleri neler? İşte detaylar
Uzun zamandır gündemde yer alan selefilik ile ilgili Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yayınlanan ilmihallerde, ‘Selefilik nedir? Selefilik nasıl doğdu, ilkeleri neler?’ sorularına yanıt veriliyor. ‘Ehl-i sünnet-i hâssa’ ismiyle söylenen zümre olan Selefiyye Hz. Peygamber ile sahâbîlerin inançta takip ettikleri yolu doğrudan takip eden grup anlamını taşır…
SELEFİ NE DEMEK?
Sözlükte selef ‘önceki nesil’, selefiyye ise ‘bu nesle mensup olanlar’ anlama geliyor. İslâmî literatürde Selef ilk zamanlarda mensup bilginler ve geçmiş İslâm büyükleri anlamında, Selefiyye terimi iman esaslarıyla alakalı konularda ilk zaman bilginlerini takip ederek âyet ve hadislerdeki açıklamaların zâhiri ile yetinen, bunları aynı şekilde kabul eden, teşbih ve tecsîme düşmeyen (Allah'ı yaratıklara benzetmeye ve cisim gibi düşünmeye yeltenmeyen), bunları başka bir anlama çekme (te’vil) yoluna girmeyen Ehl-i sünnet topluluğunu ifade etmek için kullanılırdı.
Yaradanın fiilî, zâtî ve haberî sıfatlarının tamamını te’vilsiz, nasılsa öyle kabul ettiği için Selefiyye'ye ‘Sıfâtiyye’ adı da verilmişti.
‘Ehl-i sünnet-i hâssa’ adıyla söylenen zümre olan Selefiyye Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed Mustafa Sallallahu Aleyhi ve Sellem ile sahâbîlerin inançta izledikleri yolu direkt olarak izleyen grup anlamına gelir.
Tâbiûn, mezhep imamları, hadisçiler ve büyük müctehidler Selefiyye'dendirler. Mâtürîdîlik ve Eş‘arîlik ortaya çıkıncaya dek, Sünnî Müslüman çevrede hâkim olan inanç, Selef inancıdır.
Mâlik, İmam Şâfiî, Ahmed b. Hanbel -bir kısım görüşleri itibarıyla Evzaî, Ebû Hanîfe, Sevrî gibi müctehid imamlar, Müslim, Buhârî, Dârimî, Ebû Dâvûd, İbn Kuteybe, İbn Mende ve Beyhaki gibi hadisçiler, Hatîb el-Bağdâdî, Taberî, İbnü’l-Cevzî, Tahâvî ve İbn Kudâme gibi bilginler Selef düşüncesinin önde gelen isimleri arasındadır.
İlk zaman (mütekaddimûn) Selefiyye anlayışının en belirgin özelliği akaid sahasında âyet ve hadisle yetinmek, akla rol vermemek, mânası apaçık olmayan, bu nedenle de başka mânalara gelme ihtimali olan hadis ve âyetleri yorumlamadan, bunları bilmeyi Allah'a havale etmektir. Selefiyye'nin müteşâbihler ile ilgili görüşüne şunlar örnek gösterilebilir: ‘Allah'ın eli onların ellerinin üstündedir’ (el-Feth 48/10) âyetini Selefiyye şöyle değerlendirir:
‘Yüce Allah âyette elinin(yed) varlığını bildirmektedir. Allah'ın elinin olduğuna inanırız, fakat bu elden kastedilen mânayı Allah'a havale ederiz, bunu ancak Allah bilir, der, mahiyeti üzerinde düşünmeyiz. Başka bir mânaya yorumlamadığımız gibi, onu yaratıkların eline de benzetmez, Allah'ın kendine has bir sıfatı olarak kabul ederiz. Bu konuda soru sormaktan da kaçınırız’.
İmam Mâlik'e (ö. 179/795) ‘Allah Teâlâ Kur’an-ı Kerim’de rahmân arşa istivâ etti (Tâhâ 20/5) buyuruyor. Nasıl istivâ etti?’ diye sorulmuş o da şu yanıtı vermiştir: ‘İstivâ bilinen bir şeydir (âyetle sabittir). Nasıllığı akılla kavranamaz. Allah'ın arşa istivâ ettiğine inanmak farzdır. Mahiyeti hakkında soru sormak da bid’attır.’
KELAMCILARI VE TASAVVUFU ELEŞTİRİRLER
Selefiyye, müteşâbih âyet ve hadisleri aklın ışığında yorumlayan kelâmcılarla filozofları da, keşf ve ilhamın ışığında yorumlayan sûfîleri de ağır şekilde eleştirmiş, onları bid‘atçı ve sapık olmakla suçlamıştır. Hicrî VIII. asırdan evvel yaşayan Selef bilginleri akıl karşısında kesin tavır takınıp, nakli tek hâkim kabul ederken, sonraki Selef bilginleri ise akıl karşısındaki tutumlarını gözden geçirmiş, inanç ile ilgili az da olsa akla yer vermişler.
Bu zamanın en önemli ismi sayılan İbn Teymiyye (ö. 728/1328) sağlam olduğu bilinen nakil ile aklıselimin asla çelişmeyeceğini, bundan dolayı te’vile de gerek kalmayacağını savunmuş. Ona göre akılla nakil çelişirse ya nakil sahih değildir ya da akıl sağlıklı bir muhakeme yapamaz. Selef’in akılcılığı hiçbir dönem kelâm ve felsefedeki akılcılık gibi olmamış, nasların müsaadesi ile bir sınır içerisinde kalmıştır. Sonraki zamanın en meşhur Selef âlimleri (müteahhirîn-i Selefiyye) arasında İbn Teymiyye, İbn Kayyim el-Cevziyye (ö. 751/1350), İbnü'l-Vezîr (ö. 840/1436), Şevkânî (ö. 1250/1834) ve Mahmûd Şükrî el-Âlûsî (ö. 1342/1924) sayılabilir.
MÜSLÜMANLARIN YÜZDE 12’Sİ SELEFİ
Selefiyye günümüze az çok taraftar bulmuştur. Çoğunlukla fıkıhta Hanbelî olanlar akaidde Selefî’dirler. Hadisle ilgilenen bilginler de çoğunlukla Selef inancını benimsemişlerdir. Günümüzde dünya müslümanlarının yüzde 12'si Selefî’dirler. En yoğun oldukları ülkeler Kuveyt, Suudi Arabistan ve Körfez ülkeleridir.
SELEFİLERİN İLKELERİ
Selefiliğin yedi temel ilkesi vardır. Bunlar tasdik, takdis, sükut, acz, kef, imsak ve marifet ehline teslim olmaktır. ‘Takdis’ ve ‘takdir’ Allah'ın sıfatları ile alakalıdır. Birincisine göre Allah'ın hiçbir kötü sıfatının yoktur, ikincisine göre tüm güzel sıfatlar ona aittir. Sonraki dört ilke de insanın davranış biçimi ile alakalıdır. ‘Acz’, insanın Kur’an-ı Kerim’i anlayamayacağını, buna gücünün yetmeyeceğini anlayıp aczini kabul etmektir. ‘Sükut’, Kur’an-ı Kerim'de anlamadığı, kafasına takılan yerleri konuşmaması, başkasına sorarak onun da kafasını karıştırmaması, hatta konusu açıldığında bile bu konu hakkında bilgisinin olmadığını beyan ederek konuyu kapatmasıdır. Tutmak anlamını taşıyan ‘İmsak’ da, sükuta benzer bir ilkedir. Anlaşılmayan bir konuyu insan içinde tutmalıdır. ‘Kef’, sükut ve imsakın çaresiz kalması durumunda devreye giren ilkedir. Kur’an-ı Kerim’de anlaşılmayan olaylarda susmayı ve içinde tutmayı beceremediği hâllerde ‘kalben ve zihnen başka şeylerle meşgul’ olarak kef yapabilir. Başka şeyleri anarak beladan muhafaza olunabilir. Son ilke olan ‘marifet ehline teslim olma’ da selefilik anlayışının kurucuları ve alimlerinin söylediklerini yapmaktır.
