Geçen hafta verilen bütün TL kredilerinin ortalama faizi %53,40’a ve Doların ortalama faizi de %7,45’e düşmüş. (Kaynak TCMB)

Bu kadar yüksek faizle alınan kredilerin yatırıma değil tüketime ve işletme sermayesine gitmiştir.

Çünkü yatırım kredilerinin vadesi uzun ve faizi makul olursa bir anlamı olur.

Kredi ortamındaki bu sıkılaştırmaya rağmen bu yıl ekonomide 420 milyar dolardan daha fazla yatırım harcaması yapılacak.

Yapılmış ve yapılacak “yatırımların sektörel dağılımı” da yaklaşık olarak şu şekilde olacaktır (en düşük harcama tahmini):
a) İnşaat: 200 milyar dolar (%48),
b) Makina ve Teçhizat: 175 milyar dolar (%42) ve
c) Veri, Yazılım vs.: 45 milyar dolar da (%10)
(Kaynak: TÜİK; Harcama Yöntemiyle GSYH; Sabit Sermaye oluşumu, Not: Verilerde yuvarlama var)

İnşaat Yatırım Harcamaları:

Bu yıl tahminen 500 bin civarında konut ve 500 bin konut muadili işyeri ve ofis inşa edilecek.

Her bir ünite için ortalama 100 bin dolar yatırım harcaması yapıldığını varsayımıyla toplam harcama 100 milyar dolar olur.

Geriye kalan 100 milyar dolar da fabrika binası, otel, depo ve benzeri alanlara harcanacaktır.

Peki bu yıl konut ve işyeri benzeri gayrimenkul için alıcılara verilen krediler ne kadar olabilir?

Cevap: Alıcılar 10 milyar dolar civarında kredi kullanmış olacaklar yani %5 civarında.

Demek ki kredilerin riskini gayrimenkulleri imal eden firmalar almış olacak.

Makina ve Teçhizat Yatırımları:

Türkiye’de mevcut makina ve teçhizatların değeri, tahminen, alış fiyatlarıyla 850 milyar dolar civarındadır.

(850 milyar doları açıklayan analizin hesaplanma yöntemi: Makina ve teçhizatın yarısı doğrudan ithal (TÜİK veriler) ve diğer yarısı da yerli mallardan oluşuyor. Yurt içinde üretildiği varsayılan makina ve teçhizatın içinde de en az %30 oranında ithal ara mal ve aksam var. Makina ve teçhizatın ortalama yenilenme ömrü on yıl olarak varsayılmış.)

Yenileme Yatırımları

Her yıl mevcut kapasiteyi korumak ve iyileştirmek için bu makina ve teçhizat stokunun yaklaşık olarak %10’u yenilenir; bu da her yıl 85 milyar dolar civarında bir yenileme yatırımı yapıldığı anlamına gelir.

Yani yıllık 175 milyar dolarlık makina ve teçhizat yatırımının 85 milyar dolarlık kısmı yenileme yatırımlarından oluşuyor.

Geriye kalan 90 milyar dolar:

a) Madencilik alanına: 10 milyar dolar,

b) Elektrik üretim ve dağıtımı alanına: 10 milyar dolar (Elektriğin kurulu gücünü her yıl ortalama 5 bin megawatt artmak ve bazı altyapıları yenilenmek zorunlu olduğu için minimum yatırım tutarı: on milyar dolar) ve

c) İçme suyu toplanması, dağıtılması ve pissu yatırımları alanına da 10 milyar dolar harcanıyor.

(Not: Bu konuda ayrıştırılmış veri bulmak çok zor çünkü belediyeler hem kamudan aldıkları fonlarla hem oto finansman yöntemiyle hem de yurtdışından aldıkları kredilerle bu yatırımları finanse ediyorlar.)

Bu üç kalemdeki harcama toplamını da 30 milyar dolar varsayıyoruz.

Böylece makina ve teçhizat için yatırım harcamaları 115 milyar dolar olur.

Devam edelim.

İnşaatta kullanılan vinç ve benzeri iş makinaları, greyder tipi araçlar ve nakliye araçlarına (tren, vagon, treyler, kamyon vs) yapılan yatırım harcamalarını 20 milyar dolar varsayalım.

Değinemediğimiz diğer alanlarda yapılan makina ve teçhizat yatırımlarını da 10 milyar dolar varsayalım.

Böylece TÜİK’e göre yaklaşık olarak 175 milyar dolar civarında olan makina ve teçhizat yatırımlarının 145 milyar dolarlık kısmını tanımış olduk.

Görüldüğü gibi Türkiye’de yatırım yapılıyor fakat yapılan yatırımlar mevcut durumu korumak yani yerinde saymaya yetiyor.

(Not: Yatırım harcamlarının sektörler dağılımını TÜİK’ten öğrenebiliyoruz fakat yatırım yapılan sektörlerin alt dağılımını ‘madencilik, elektrik, su, inşaat, ve diğer yatırımları’ tam ölçemediğimiz için tahmin ediyoruz. Dileyen bizim tahminlerimizi kendi tahminleriyle değiştirebilir.)

ORTA TEKNOLOJİLERDEN KURTULMA YATIRIMLARI

Soru: 175 milyar doların 145 milyar dolarlık kısmının nereye harcandığını muhtelif yöntemlerle tahmin ettik peki bakiye 30 milyar dolar nereye harcanmış olabilir?

İyiniyetle şu tahmini yapabiliriz: İmalat sanayi yatırım harcamalarına.

Büyümek isteyen bir imalat firmasının genişleme yatırımlarına veya ilk defa kurulan bir üretim tesisinin makina ve teçhizat alımına harcanmış olabilir.

Acaba bilinmeyen fakat tercih edilebilecek başka yatırım alanları var mı?

Olabilir.

Savunma sanayinin gelişmiş ve nitelikli makina ve teçhizata ihtiyacı olduğu kesin. Savunma sanayi alanında binlerce imalatçı firma çalışıyor. Muhtemelen pahalı ve sofistike makina ihtiyaçları had safhadadır.

Peki bu 30 milyar dolarlık orta-üst veya üst teknoloji olduğunu umduğumuz yatırımlar acaba nasıl finanse edilmiş?

Cevap: YTAK uygulamasıyla 2,5 milyar dolar kredi verildiğini biliyoruz.

Eximbank’ın yatırım kredilerinden de yararlanılmış olabilir.

Belki TCMB reeskont kredileri de bu alanda kullanılmış olabilir, vs.

Muhtemelen büyük bir kısmı firma özkaynakları veya yurtdışı satıcı ülke kredileriyle finanse edilmiştir.

Yatırımları finanse etmek zordu ve bu zorluklar devam edecek.

Soru: Peki Türkiye gibi bir ülke için 30 milyar dolar yeni yatırım yeterli mi?

Cevap: Asla yeterli değil ve olamaz.

Çünkü Türkiye’nin mevcut sanayi envanteri daha çok düşük, düşük, orta ve orta-üst katma değerli ürünler üretecek bir teknolojik seviyeye sahip.

Mevcut sanayilerin her yıl teknolojik olarak upgrade edilmesi (yenilenmesi değil, upgrade edilmesi) yani orta katma değerli teknolojik seviyenin orta-üst; orta-üst seviyenin üst ve üst seviyenin de know how üretecek seviyelere çıkması gerekiyor.

Bunun için de mevcut yenileme ve altyapı yatırımlarına ilaveten yani yerinde sayma yatırımlarına ilaveten her yıl asgari 80 milyar dolarlık, innovative ürünler üreten, yatırım tesisleri yatırımı yapılması gerekiyor.

Temel Çıkarım: Türkiye yaptığı makina ve teçhizat yatırımlarını her yıl en az 50 milyar dolar daha artırmalıdır.

Soru: Acaba ekonomi yönetimi 2026 yılında kredilerin artmasını mı yoksa azaltılmasını mı tercih eder?

Enflasyonla mücadele ettiği ve edeceği için tabiki azaltılmasını.

Anlamını yitirmiş soru: Acaba Ekonomi Yönetimi ihtiyaç duyulan bu yatırımlara kredi vererek/verdirerek daha fazla destek olmayı ister mi?

Cevap: İstemez.

Görüldüğü gibi krediyle veya özkaynaklarla; teşvik motivasyonuyla veya piyasa saikiyle; çok büyük ölçüde makina ve teçhizat yenileme yatırımları (%82) ve yeni yatırımlar (%18) yapılıyor.

Acaba ekonomi yönetimi yapılan bu geleneksel yatırımları frenleyip, firmaları, teknolojik seviyesi yüksek yatırımlara zorlayabilir mi?

Zorlamayı sadece vergisel yönden değil kredi ve hibelerle ve yönlendirerek yapabilir mi?

Ekonomi yönetimi bu soruya muhtemelen “Elbette desteklememiz şart fakat öncelikle enflasyonu düşürmemiz gerekiyor; daha sonra niçin olmasın” diyecektir.

Ben bu yaklaşımın yeterli olmadığını düşünüyorum; işletme ve tüketim kredileri azaltılabilir fakat yatırım kredilerinin fark edilir ölçüde artması gerekir; ben bunun mümkün olduğunu düşünüyorum.

Soru: Böyle bir ekonomik ortamda kim yatırım yapacak?

Kaderine terk edilmiş imalat sanayi için zaman, yatırım yapma zamanı mı yoksa ayakta kalma zamanı mı?

Son soru: İmalat sanayiyi ayakta tutmak sanayicilerin mi yoksa hükümetin mi görevi?

Yakın bir gelecek için bile sanayiciye umut verilemiyorsa; uzun dönemler için geliştirilen stratejilere sanayici niçin güvensin?

Türkiye’de her yıl en az 420 milyar dolar yatırım yapıldığı doğrudur; fakat bu yatırımlar yerinde saymaya yani geriye düşmemeye yetiyor; atılım yapmaya yetmiyor.

Kredi muslukları kapanmış, yatırım iştahı azalmış ve yerinde saymayı başarı gören bir ekonomi; kredi veren, yatırım iştahı yüksek ve ilerlemeye adanmış ekonomilerin rakibi olamaz, sadece pazarı olur.