Geçen yazıda bankaların kredi vererek iktisadi aktiviteleri parasallaştırma sürecini ele almıştık.

Bugün tam tersini yapacağız: Kamunun “para basarak iktisadi aktiviteleri tetiklemesini” inceleyeceğiz.

Enflasyondan dolayı “şişen vergilere” ve kamunun (faiz ödemeleri hariç) ilave borçlanmalarına şimdilik “para basmak” diyeceğiz.

Yüksek enflasyon dönemlerinde devletin vergi gelirleri de yüksek olur.

Enflasyonun düşüş trendinde olduğu dönemlerde vergiler, enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde tahakkuk eder ve enflasyonun düşük olduğu dönemlerde harcanır.

Kazanç dönemi → tahakkuk ve tahsilat dönemi → harcama dönemi gibi.

Teoriye göre kaynağı vergi olan harcamalar, enflasyona yol açmaz.

Normal şartlar altında tahsil edilen vergilerle yapılan harcamalar, Mehmet’in bankadaki parasının Ali’nin aynı bankadaki hesabına aktarılması gibidir.

Biz yine de vergi gelirlerinin nasıl şiştiğini belirtip güncele geçelim.

[a) Döviz kurları ve ürün fiyatlarının (otomobil, akaryakıt, sigara, alkollü içecek, telefon ve benzeri) artmasıyla, Devletin tahsil ettiği ÖTV ve KDV tutarları;

b) Maaş ve ücretlerin atmasıyla da, gelir vergisi ve sigorta prim tutarları ve

c) Krediler artmasıyla BSMV, Gümrük Vergileri ve bazan Kurumlar Vergisi tutarları ve benzeri gelirleri artar.]

KISMAK VEYA KISMAMAK

Devlet 2025 yılında, faiz hariç, 12,8 trilyon TL harcamış olacak.

Eğer 2026 yılında büyüme, enflasyon ve vergi artışları sıfır olsa; devletin gelirleri de, tıpkı 2025’te gerçekleştiği gibi 12,8 trilyon TL civarında kalabilir.

Fakat 2026 bütçesi 3,5 trilyon TL artırılarak 16,3 trilyon TL gelir hedefiyle bağlandı.

Para basmak kavramının bir ayağı, devletin gelirlerinde yaşanan bu 3,5 trilyon TL’lik (16,3 - 12,8) şişkinliktir.

İkinci ayağı da devletin yapacağı harcamalar için borçlanacağı tutarlardır.

Devlet bu yıl borçlanmasın istiyoruz ve bütçe giderleri de gelirler kadar olsun istiyoruz. 16,3 trilyon gelir = 16,3 trilyon gider.

AYİNESİ BÜTÇEDİR BİR HÜKÜMETİN LAFA BAKIŞMAZ

Maalesef 2026 merkezi yönetim bütçesi 16,3 trilyon TL olarak değil 19 trilyon TL olarak onaylandı.

Bir bakıma iş işten geçti.

Merkezi Yönetim Bütçesi, 16,3 trilyon TL olan gelirler seviyesinde kalsaydı enflasyon, kesin olarak düşerdi; hem de hedeflenen %16’ya düşerdi.

Ekonomi Yönetimi bunu biliyordu.

Peki ne yaptılar?

“Bize 16,3 trilyon TL yetmez; 19 trilyon TL harcama bütçesi isteriz” dediler ve istediklerini aldılar.

Bu durumda enflasyon düşer mi?

Bu bilgiler çerçevesinde insanın aklına hemen “Enflasyon mu devletin gelirlerini artırıyor yoksa Devletin harcamaları mı enflasyonu artırıyor” sorusu geliyor.

Güncele dönelim.

Sayın Mehmet Şimşek 2025 yılında, harcamalarda en az %1 tasarruf yapılacağını açıklamıştı.

Düşecek enflasyonun hatırına alkışlayalım.

Anlamı: Planlanan 100 birim harcama yerine 99 birim harcama yapılacak.

Alkışa devam ediyoruz.

Geçen yıl 99 birim harcamayla satın alınan ürünlerin aynısının bu yıl da satın alınacağını varsayalım.

Ve soralım; acaba bu satın almalar için ne kadar harcama bütçesi oluşturdunuz?

Cevap: 128,5. (Kanunlaşan 2026 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi artış oranı %28,5)

Anlamı: 2025 yılında 99 TL’ye satın alınan ürünler, 2026 yılında 128,5 TL’ye satın alınacak.

Yani devletin satın alacağı mal ve hizmetlerin fiyatı 2026 yılında %29,80 oranında artacak.

Peki Türkiye’deki bütün mal ve hizmetlerin fiyatı %29,80 artarsa enflasyon düşer mi, düşerse % kaça kadar düşer?

ENFLASYONU ARTIŞI VE KREDİLER

TCMB, kredileri aşırı enflasyonist olarak gördüğü için düzenlemelerde aşırıya kaçıyor ve kredileri kıstıkça kısıyor.

Aslında kredilerin, iktisadi aktiviteleri tetikleyici bir olgu olmadığını; başlanmasına karar verilmiş iktisadi aktiviteleri parasallaştıran bir olgu olduğunu yani sebep değil sonuç olduğunu geçen yazıda göstermiştik.

Krediler enflasyona asla ve kata etki etmez demiyorum fakat “tutarı ve niteliği fark etmeksizin her kredi enflasyona yol açar” görüşüne de katılmıyorum.

Biliyoruz ki devletin cari harcamalarını, “hefeflenen %16 enflasyon oranı” üzerinde bir oranda artırması, %28,5, enflasyonist bir eylemdir.

Para yaratmak ifadesi, Bankaların özel sektöre verdiği kredilerden ziyade kamuya verilen krediler için tam doğrudur.

Enflasyonla artan kamu gelirleri de bir bakıma “kamunun enflasyon yoluyla karşılıksız para basması” olarak görülebilir.

Yine de not düşelim: Faiz ödemeleri için borçlanılan tutarlar, karşılıksız para basmak sayılmaz; çünkü faiz ödemeleri, genellikle, mevcut borç stokunun değerini günceller.)

İDDİALI ÇIKARIMLAR

Soru: Merkezi Yönetim Hükümet Bütçesi bu yıl, %28,5 değil de %4 artsaydı enflasyon ne olurdu?

Net Cevap: Kesin olarak enflasyon tek haneli bir rakama düşerdi.

Peki 2026’dan sonra 2027’de de %4 olsaydı enflasyona ne olurdu?

Kesinlikle enflasyon %5 civarına düşerdi.

Peki 2028’de de %4 olsa enflasyon ne olur?

%5’in altına düşme ihtimali ortaya çıkardı.

Türkiye, düşük bütçe artışları sayesinde enflasyonu %7,7’ye kadar indirebildiği bir dönemi yaşadı: 2003 -2026 döneminde.

Türkiye’de enflasyonla ilgili sorulması gereken en önemli soru: Ekonomi yönetimi bütçe harcamalarını niçin kısmıyor?

Geçen hafta TCMB gösterge faiz oranlarını %39,5’ten %38’e düşürünce bazı iktisatçılar TCMB’nin “güvercin duruş” gösterdiğin öne sürüp adeta kıyamet kopardılar.

Zihinsel bir deney yapmaları için onlara soruyorum:

TCMB faizleri %38 yerine %48’e çıkarması durumunda firmaların yıllık %40 civarında seyreden kredi artış taleplerinin %5’e inebileceğini düşünüyor musunuz?

Düşünmeyiniz. Kesinlikle düşmez ve düşemez.

Faizler artınca bütün firmalar için artmış olur; bu durumda, firmaların birbirlerine karşı göreli rekabet güçleri aynı kalır.

Rekabet güçlerini değiştirmeyen faiz artırımı, firmalarda “elle gelen düğün bayram” etkisi oluşturur: Etkisiz etki.

Fakat Kamudan maaş alan, kamuya ürün satarak para kazanan ve bir şekilde kamudan nemalananların gelirlerindeki reel bir azalma kesin olarak toplam talebi ve ardında da enflasyonu düşürür.

Türkiye’de enflasyon sadece para politikalarıyla, bilhassa faiz oranlarıyla düşmez; maliye politikalarının öncülüğünde makul bir para politikasıyla geçmişte düşmüştü, yine düşer.

Diyet yapmayan kamu enflasyonun en önemli müsebbibidir.