Kelime anlamı olarak sese biçim, hayat, renk veren anlamına gelen dengbej, Kürt müziğinin yüzyıllara uzanan geleneğidir. Düğün ve eğlencedeki mutluluktan, hastalıktan kaynaklı acılara birçok konuyu değişik şekillerde sözlü olarak icra edilmektedir. İşte, dengbej hakkında bilgiler...
Kürt müziğinin önemli temsilcilerinden Seyithan Boyacı (Seyidxanê Boyaxçî), dengbej geleneğinin son temsilcilerinden biriydi. 5 Temmuz 2020 günü yaşamını yitiren deneyimli sanatçı, bu geleneğin genç kuşaklara aktarılmasında önemli rol üstlendi.
DENGBEJ NE DEMEK?
Kürt sözlü edebiyatında kilam ve stran söyleyen sanatçılar 'dengbej' adı verilir.
Dengbej sözcüğünün kelime anlamı; deng 'ses', bêj 'söyle'dir. Bu kelime, sözün ahenkle icra edilmesini sağlayan kişi anlamında kullanılmıştır.
Dengbejler genellikle köyden köye dolaşarak, hayatlarını söyledikleri destanlar, kılamlar, ilahiler ve hikayeler ile sürdürmektedirler.
Bazıları erbane (tef), bılur (kaval) gibi çalgılarla söyleseler de, dengbejlerin çoğu herhangi bir çalgı aleti kullanmadan, gırtlak gücüne dayanarak sanatlarını icra ederlerdi.
Kahramanlıkların anlatıldığı ve 'şer' denilen sıtranlardan (şarkı) avcılığa, baharın güzelliği 'kılam'lardan, düğün ve eğlencedeki mutluluktan, zaferlerin heyecanına kadar, hastalıktan kaynaklı acılardan, haksızlık ve birçok konu, değişik şekillerde sanatsal olarak sözlü Kürt edebiyatında yerini almıştır.
DENGBEJ ANLAMI NEDİR?
Dengbej kelime manası olarak sese biçim, hayat, renk veren anlamındadır.
Dengbejlerin seslerini kullanarak yarattıkları yapıtlara lawik ve kilam denir. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'da gelenekselleşmiş olan dengbêjlik özellikle Serhat Bölgesi diye anılan (Van, Kars, Erzurum, Ağrı, Muş gibi yerleşim yeri köylerinde hala sürdürülmektedir.
'Deng' Kürtçe'de 'ses' anlamına geldiği gibi 'haber' anlamında da kullanılmaktadır. Özellikle deyimlerde birçok örneğine rastlamak mümkündür: 'Dengeke ji wan nehat' gibi...
Yaygın olarak bilinenin aksine deng-bej, 'ses' ve 'söyle' anlamlarından öte 'haber veren', 'haber eden' anlamına gelmektedir.
Dengbejlik dil aracılığıyla; tarihi, sosyal ve kültürel içeriğe sahip bir gelenektir. Bu manada 'dengbej' vak'alardan ibaret bir tarihi bildirendir.
