Mutlak butlan nedir? Hukukta mutlak butlanın anlamı, nedenleri, sonuçları ve nisbi butlanla farkları. CHP Kurultay davası ve Kılıçdaroğlu iddiaları ekseninde güncel bilgiler ve uzman yorumları.
Son günlerde Türkiye'nin siyasi gündeminde önemli bir yer tutan CHP'nin 38. Olağan Kurultayı'na ilişkin iptal davası, "mutlak butlan" kavramını bir kez daha gündeme taşıdı. Gazeteci İsmail Saymaz'ın, mahkemenin 30 Haziran'daki duruşmada "mutlak butlan" kararı verebileceği ve bu durumda Kemal Kılıçdaroğlu'nun CHP Genel Başkanlığı'na dönebileceği yönündeki iddiaları, "Mutlak butlan nedir?" sorusunun Google'da yoğun bir şekilde aranmasına neden oldu. Peki, hukuk sistemimizde bu kadar köklü sonuçlar doğurabilen mutlak butlan tam olarak ne anlama geliyor? Bu makalede, mutlak butlanın ne olduğunu, hukuki sonuçlarını, nedenlerini ve ilgili diğer kavramlarla farklarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
MUTLAK BUTLAN NEDİR? TEMEL TANIMI VE HUKUKTAKİ YERİ
Mutlak butlan, en temel tanımıyla, bir hukuki işlemin kanunun emredici hükümlerine, kamu düzenine, genel ahlaka aykırı olması veya konusunun imkansız olması gibi çok ciddi ve temel sakatlıklar nedeniyle baştan itibaren geçersiz sayılması, yani "yok hükmünde" olması halidir. Bu durumda, hukuki işlem sanki hiç yapılmamış gibi kabul edilir ve hiçbir hukuki sonuç doğurmaz. Mutlak butlanla sakat bir işlem, zamanla veya tarafların onayıyla geçerli hale getirilemez.
MUTLAK BUTLAN NEDENLERİ NELERDİR? BİR İŞLEMİ "YOK HÜKMÜNDE" KILAN SEBEPLER
Bir hukuki işlemin mutlak butlanla geçersiz sayılmasına yol açan başlıca nedenler şunlardır:
Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırılık: Kanunların kesin bir dille yasakladığı veya belirli bir şekilde yapılmasını emrettiği kurallara aykırı yapılan işlemler mutlak butlanla sakattır. Örneğin, resmi şekle tabi bir sözleşmenin (taşınmaz satışı gibi) bu şekle uyulmadan yapılması.
Kamu Düzenine Aykırılık: Toplumun temelini oluşturan ve vazgeçilemez kabul edilen kurallara, yani kamu düzenine aykırı işlemler geçersizdir.
Genel Ahlaka (Adaba) Aykırılık: Toplum tarafından kabul edilen genel ahlak ve görgü kurallarına açıkça aykırı olan sözleşmeler veya işlemler mutlak butlanla batıldır.
Kişilik Haklarına Aykırılık: Bir kişinin vazgeçilemez ve devredilemez kişilik haklarını zedeleyen veya aşırı derecede sınırlayan işlemler yok hükmündedir.
Konunun İmkansız Olması: Bir sözleşmenin veya hukuki işlemin konusunun objektif olarak (herkes için) baştan itibaren imkansız olması durumunda işlem mutlak butlanla geçersiz olur.
Hukuki İşlemin Kurucu Unsurlarının Eksikliği: Bir hukuki işlemin var olabilmesi için gerekli olan temel unsurlardan birinin (örneğin, sözleşmelerde tarafların irade beyanlarının uyuşmaması) bulunmaması.
MUTLAK BUTLANIN HUKUKİ SONUÇLARI NELERDİR?
Mutlak butlanla sakat bir işlemin doğurduğu hukuki sonuçlar oldukça keskindir:
Baştan İtibaren Geçersizlik: İşlem yapıldığı andan itibaren hiçbir hukuki sonuç doğurmaz.
Herkes Tarafından İleri Sürülebilme: Menfaati olan herkes, işlemin mutlak butlanla geçersiz olduğunu ileri sürebilir.
Hakim Tarafından Re'sen (Kendiliğinden) Dikkate Alınma: Bir davada hakim, taraflar ileri sürmese bile bir işlemin mutlak butlanla sakat olduğunu tespit ederse bunu kendiliğinden dikkate almak zorundadır.
Zamanaşımına Uğramama: Mutlak butlan iddiası herhangi bir zamanaşımı veya hak düşürücü süreye tabi değildir; her zaman ileri sürülebilir.
Onay (İcazet) İle Geçerli Hale Getirilememe: Taraflar sonradan anlaşarak veya onay vererek mutlak butlanla sakat bir işlemi geçerli hale getiremezler.
MUTLAK BUTLAN İLE NİSBİ BUTLAN ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?
Hukukta geçersizlik hallerinden bir diğeri de "nisbi butlan"dır (iptal edilebilirlik). İki kavram sıkça karıştırılsa da aralarında önemli farklar bulunur:
Örnek: Yanılma, aldatma veya korkutma (hile, tehdit) gibi irade sakatlığı halleri nisbi butlan sebebidir. Mağdur olan taraf, belirli bir süre içinde işlemi iptal ettirmezse işlem geçerli kalmaya devam eder.
CHP KURULTAY DAVASI VE GÜNDEMDEKİ "MUTLAK BUTLAN" İDDİALARI
CHP'nin 4-5 Kasım 2023'te gerçekleştirdiği 38. Olağan Kurultayı'na ilişkin açılan iptal davasında, kurultay sürecinde usulsüzlükler ve şaibeler olduğu iddia ediliyor. Eğer mahkeme, bu iddiaları ciddi bularak kurultayın kanunun emredici hükümlerine veya parti tüzüğünün temel kurallarına aykırı yapıldığına kanaat getirirse, kurultayın "mutlak butlanla" geçersizliğine, yani "yok sayılmasına" karar verebilir.
Gazeteci İsmail Saymaz'ın aktardığına göre, Ankara'daki beklenti 30 Haziran'a ertelenen duruşmada böyle bir kararın çıkabileceği yönünde. Böyle bir senaryoda, kurultay hiç yapılmamış sayılacağı için, kurultayda alınan tüm kararlar (genel başkan seçimi dahil) geçersiz hale gelir. Bu durum, partinin hukuken bir önceki genel başkanı olan Kemal Kılıçdaroğlu'nun teorik olarak yeniden genel başkanlık koltuğuna dönmesi anlamına gelebilir. Saymaz, Kılıçdaroğlu'nun da böyle bir durumda "Parti sahipsiz mi kalsın?" diyerek görevi kabul edebileceğini iddia ediyor.
Ancak bu sürecin hukuki ve siyasi pek çok karmaşık boyutu bulunmaktadır ve mahkemenin nihai kararı beklenmektedir.
MUTLAK BUTLAN HAKKINDA SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)
Soru 1: Mutlak butlan kararı geriye dönük mü etki eder?
Cevap: Evet, mutlak butlanla sakat bir işlem baştan itibaren, yani yapıldığı andan itibaren geçersiz sayıldığı için kararın etkisi geriye dönüktür.
Soru 2: Bir işlemde mutlak butlan sebebi varsa, bu durum zamanla düzelir mi?
Cevap: Hayır, mutlak butlanla sakat bir işlem zamanla veya tarafların onayıyla geçerli hale gelemez. Yok hükmündedir.
Soru 3: Mutlak butlan davasını sadece işlemin tarafları mı açabilir?
Cevap: Hayır, hukuki menfaati bulunan herkes mutlak butlanın tespitini isteyebilir. Ayrıca hakim de durumu re'sen dikkate alır.
Sonuç: Mutlak butlan, hukuk sisteminde bir işlemin en ağır şekilde geçersiz sayılması halidir ve kamu düzeninin korunması açısından büyük önem taşır. CHP kurultay davası gibi güncel olaylar, bu hukuki kavramın ne kadar önemli ve etkili sonuçlar doğurabileceğini bir kez daha gözler önüne sermektedir. Hukuki süreçlerin ve mahkeme kararlarının yakından takip edilmesi, bu tür iddiaların netleşmesi açısından kritik olacaktır.
