UNESCO Dünya Mirası tarihi kara surlarındaki restorasyon ‘özgün dokuya uyumsuz’ iddiasıyla gündemde. İddiaları KARAR’a değerlendiren İBB Kültür Varlıkları Daire Başkanı Oktay Özel “Geçici uygulama alanı sanki tamamlanmış gibi yansıtılıyor. Halbuki bitmiş kısımlar var, ‘açık restorasyon ilkesi’yle herkese gösterdik. Ömer Dabanlı da isteseydi gezdirirdik.” Prof. Dr. Zeynep Ahunbay: “Provalar yapılıyor, uygun hale gelinceye kadar uğraşılıyor. Çünkü dünya mirası burası, kötü uygulama yapılmamalı.”
SALİHA SULTAN
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) Fatih Yedikule’den Ayvansaray’a kadar uzanan yaklaşık 1600 yıllık tarihi kara surlarında başlattığı restorasyon tartışmalara neden oldu. 1985’ten beri UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan kara surları önceki gün ‘özgün dokuya uyumsuz’ nitelikte çalışma yapıldığı iddiasıyla gündeme geldi. Koruma-Restorasyon Uzmanı Dr. Ömer Dabanlı’nın ortaya attığı iddiaya göre, İstanbul’un tarihi kara surlarında yürütülen, bilim kurulunda Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Baha Tanman, Prof. Dr. Engin Akyürek, Prof. Dr. Feridun Çılığ ve Prof. Dr. Erol Gürdal gibi saygın isimlerin bulunduğu restorasyon çalışması ‘UNESCO’ya izah edilemeyecek’ boyutta. İddiaların ardından, bilim kurulundan Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Feridun Çılı ve İBB Kültür Varlıkları Daire Başkanı Oktay Özel’le görüştüm. İlk olarak restorasyon sürecinin ne zaman başladığı sorusunu yönelttiğim Özel, göreve geldiklerinde surlar için bir bilim kurulu oluşturduklarını, 25 burçta ağır hasar tespit ettikleri bilgisini aktardı. Bu burçların 8’inin çevresiyle birlikte, 5’inin de tek başına acil, 7’sinin hemen müdahale istediğini belirten Özel, “2020’nin ortalarında kararımızı aldık çünkü kendi kendine çökme tehlikesi vardı çoğunun, ayrıca beklenen İstanbul depremine de hazırlanmalıydık” dedi. Tarihi kara surlarında en son 30 yıl önce geniş kapsamlı bir restorasyon yapıldığını hatırlatan Özel, projeye dair şu bilgileri aktardı: “30 yılda tek bir çivi çakılmamış bir dünya miras alanından bahsediyoruz, tahribat yıllar içinde her gün artmış. 7 acil burçta iki etapta restorasyon ihaleyi yaptık ve başladık. Belgrad Kapı ve Yedikule Hisarı arasındaki 5 burcu 2022 Haziran’da tamamlamış olacağız. Ayrıca Sulukule ve çevresindeki 3 adet çökmek üzere olan burçları da bu süreçte tamamlayacağız. 2022 Ocak’ta da 10 burçta daha restorasyona başlayacağız. Sonuç olarak 2022 yılı içinde ‘tehlikeli’ dediğimiz bütün burçları restore etmeyi hedefliyoruz.”
‘DENEME ALANI BİTMİŞ GİBİ YANSITILIYOR’
Özel, Dabakoğlu’nun restorasyona ilişkin gündeme getirdiği ‘özgün dokuya uyumsuz’ iddiasını sorduğumda ise şu yanıtı verdi: “Şu an İBB Miras ile bu alanda yürüttüğümüz restorasyonda tamamen özgünlüğe uygun ve geleneksel yöntemler kullanıyoruz. İstanbul küpekisi dediğimiz, geçmişte Bakırköy ve Çatalca çevresinde ocakları olan taşın yine Çatalca bölgesinde özgün bir damarını yakaladık ve çıkardık. Yapılan bilimsel çalışmalarda da aynı olduğu tespitinde bulunduk ve bilim kurulunun onayı ile bu taşla yapıyoruz restorasyonu. Şantiye alanındaki kireç kuyusunda da özgünlüğüne uygun şekilde kirecini söndürerek kullanıyoruz, yani bütün geleneksel yolları uygulayarak özgün bir restorasyon çalışması yürütüyoruz. Hatta, kaba şekildeki ocak taşını tamamen ustanın el marifeti ile şantiye sahasında özgün taşa birebir uyacak şekilde tane tane işleyerek montajını yapıyoruz.” Surlarda çok özel bir taş işçiliği uygulandığının altını çizen Özel, “Şu an 100 kamyon taş orada yığılı, dileyen herkes görebilir. Dabakoğlu’nun iddiasında gösterdiği yer taş ustalarının bize işlemi göstermek için yaptığı geçici bir uygulama alanı. Sanki bitmiş, tamamlanmış bir çalışma gibi kamuoyuna yansıtılıyor. Halbuki bizim içerde bitirdiğimiz kısımlar var, buraları herkese gösterdik. Beyefendi de bizden isteseydi kendisini de gezdirir, anlatırdık.”
‘AÇIK HAVA MÜZESİNİN İLK DURAĞI HAFTAYA AÇILIYOR’:
Surların ayrıca ‘harabe estetiğini’ koruyarak restore ettiklerini vurgulayan Özel “Restorasyon bittiğinde surlarda gezecek İstanbullular arkeolojik bir restorasyonla karşılaşacak, görsel bir keyifle gezecekler” ifadelerini kullandı. Özel, UNESCO Dünya Mirası açısından en hassas noktalardan biri olan kara surları ve çevresindeki restorasyonun bütün kurallara uygun şekilde gerçekleştirmek için özellikle ‘açık restorasyon ilkesi’ ile yürütüldüğünü de söyleyerek, “Alan bütün İstanbullulara, herkese açık, sosyal medya üzerinden aldığımız başvurularla şimdiye kadar 10 binlerce kişiyi gezdirdik. Ayrıca İstanbul, Yıldız Teknik gibi üniversitelerden bu konuda uzman hocalar ve öğrencileri de geliyor, geziyor. Olumlu eleştiriler alıyoruz” dedi. Bölgedeki çalışmaların İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun kara surlarını bir açık hava müzesine dönüştürülmesi hedefi doğrultusunda devam ettiğini kaydeden Özel, son olarak İstanbulluları sevindirecek şu bilgileri verdi: “İstanbul surları açık hava müzesinin ilk merkezi Yedikule’deki Gazhane olacak. İkincisi şu an şantiyemizin olduğu Belgrad Kapı ve Yedikule arasındaki alan olacak. Üçüncüsü de çalışmalarını bitirdiğimiz ve önümüzdeki haftalarda açacağımız Mevlana Kapı Karakolu. Bu karakol uzunca bir süre dış müdahalelerle yıkılma tehlikesi altındaydı. Şu an, İstanbul surları müzesinin açılan ilk mekanı olacak. Topkapı, Sulukule ve Haliç’tekiler ile 5 etapta dünya mirası kara surlarını İstanbul turizmiyle buluşturacağız.”
ZEYNEP AHUNBAY: ARKEOLOJİK DEĞERLERİ GÖZETİYORUZ
“Nurettin Sözen döneminde Yedikule’de, 2’nci kuleden demiryoluna uzanan yolun kenarında yıkılan fabrikaların restorasyonunda çalışıyordum. 1994’te yönetim değişti ve bu çalışma yarım kaldı. O bölüm bugün mesela hala tehlikeli durumda, İBB’ye söyledim. 1999 depreminin ardından Edirnekapı’da yıkılan kulelerden Tekfur Sarayı’na kadar olan kısımda bir restorasyon başladı. Surlar durdukça yıkılıyor, sürekli bakım yapılmalıydı. Şu an restorasyonun iyi yapılması için çalışıyoruz. Belediye ekiplerinin de restorasyonu titizlikle denetlemesi önemli tabii. Son ziyaretimde bu çatlak ve arızalı olan kulelerin sağlamlaştırılması için yeni projeler hazırlandı, Sulukule ekibinin çizimlerine baktım, gerekli düzeltmeleri yaptık. Geçen hafta mesela restorasyondan bir resim geldi, uygun olmayan şeyler gördüm, belediye adına kontrolünü yapan Ayşen Kaya’ya ilettim gerekli düzeltmeyi. Yapılan uygulamaları kontrol ediyoruz. Yüklenici daha önce provalar yapmıştı, birçok kez yaptılar söktüler, uygun hale gelinceye kadar uğraşıldı. Çünkü dünya mirası alanı burası, kötü bir uygulama yapılmamalı. Geçmişte Edirnekapı ve Tekfur Sarayı’nda yapılan çalışma da geniş kapsamlıydı ama sonuç iyi olmadı. Çok eleştirildi, inşallah bunlar daha başarılı, bilimsel arkeolojik değerleri gözeten bir şekilde tamamlanır.”
FERİDUN ÇILI: MİNİMUM MÜDAHALE İLE RESTORE EDİLİYOR
Basına yansıyan fotoğrafta, restorasyon alanında geçici olarak yapılmış bir çalışma görünüyor. Yoldan geçerken birisinin sanki nihai restorasyon gibi fotoğraf çekmesi ve bunu bitmiş, kabul edilmiş bir çalışma gibi sunması ayıp. Biliyorum diye geçinenler yapıyor bunu. Esasında bu tarz eleştiri yapan tiplere siz bu işin neresindesiniz diye sormak lazım. Kesinlikle samimi bir eleştiri değil, benim yerinde gördüğüm bir uygulama, deneme yapılmış bir alan çünkü. Projenin bilim kurulundayım, bize çalışmalarla ilgili bilgi veriliyor, olanı olmamışı kararlaştırıyoruz orada. Ben inşaat mühendisiyim, bir kulenin belli bir kota kadar tamamlanması için ısrar ettim mesela, ‘yeniden inşa edildi’ denilir diye kabul edilmedi. Kulenin depremde yıkılmayacak kadar güvenlik düzeyine getirilerek bırakılması kararı alındı. Minumum müdahale var yani şu an restorasyonda, bittiğinde değerlendirmek lazım. Ayrıca, Prof. Dr. Ahunbay bu restorasyonun en güvenilir ismidir. Hiç böyle bir şeye izin verir mi? Mesela yakın zamanda Yerebatan Sarnıcı restorasyonunu tamamladık, harika oldu. Aynı titizliğin surlarda da uygulandığını düşünüyorum.
