Bilinen en hafif metal olan lityum, aynı anda ruh hâlini de dinginliyor. Atom numarası 3 olan lityumun birçok kullanım alanları bulunur. Uçak yapımında ve bazı pillerde kullanılır. Aynı zamanda akıl sağlığında da kullanılır.
Lityum karbonat, bipolar bozukluğunun tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Lityum, hastalığın neden olduğu saldırgan ruh hâli değişikliklerini dengelemeye yardımcı olur.
LİTYUM NEDİR?
Lithium'un gösterişli bir keşif hikâyesi bulunuyor. Kraliyet Kimya Derneği'ne (RSC) göre Brezilyalı bir doğa bilimci ve devlet adamı olan Jozé Bonifácio de Andralda e Silva, 1790'larda İsveç Utö adasında mineral petaliti (LiAISi4O10) keşfetti. Mineral beyaz ila gri renktedir, ancak ateşe atıldığında parlak kırmızı renge dönüşür.
1817'de İsveçli kimyager Johan August Arfwedson, petalitin daha önce bilinmeyen bir element içerdiğini keşfetti. Metali tamamen izole edemedi, fakat tuzlarından birini izole etmeyi başardı. Lityum ismi, Yunanca ‘taş’ anlamına gelen ‘lithos’ dan gelir.
Birinin lityumu izole etmesi 1855 yılına dek sürdü: İngiliz kimyager Augustus Matthiessen ve Alman kimyager Robert Bunsen, elementi ayırmak adına lityum klorürden bir akım geçirdi.
LİTYUMUN ÖZELLİKLERİ
Jefferson Ulusal Doğrusal Hızlandırıcı Laboratuvarı'na göre, lityumun özellikleri şu şekilde:
Atomik sembol ( Periyodik Elementler Tablosunda ): Li
Atom numarası (çekirdekteki proton sayısı): 3
Yoğunluk: santimetre küp başına 0,534 gram
Atom ağırlığı (atomun ortalama kütlesi): 6.941
Erime noktası: 356,9 derece Fahrenheit (180,5 santigrat derece)
Oda sıcaklığında faz: Katı
En yaygın izotoplar: Li-7 (yüzde 92.41 doğal bolluk), Li-6 (yüzde 7.59 doğal bolluk)
İzotopların sayısı (aynı elementin farklı sayıda nötron atomları): 10; 2 sabit
Kaynama noktası: 2448 derece Fahrenheit (1342 santigrat derece)
LİTYUMDAKİ BEYİN
Lityum birçok yönden özel bir metaldir. Hafif ve yumuşaktır. O kadar yumuşaktır ki bir mutfak bıçağıyla kesilebilir ve su üzerinde yüzecek kadar düşük yoğunluktadır. Aynı zamanda, tüm metallerin en düşük erime noktalarından biri ve yüksek kaynama noktası ile geniş bir sıcaklık aralığında katıdır.
Diğer alkali metal sodyum gibi, lityum da suyla gösterişli bir şekilde reaksiyona girer. Li ve H2O kombinasyonu, tipik olarak kırmızı aleve dönüşen lityum hidroksit ve hidrojeni oluşturur.
Jefferson Lab'a göre lityum, dünyanın kabuğunun sadece yüzde 0.0007'sini oluşturuyor ve yalnızca mineraller ve tuzlarda kilitlenmiş hâlde bulunuyor. Bu tuzlar beyni değiştirme gücüne sahip: Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü'ne göre, lityum tuzları Gıda ve İlaç İdaresi tarafından mani ve depresyonu tedavi etmek için onaylanan ilk ilaçlardı.
Günümüzde lityum karbonat en çok ilaç olarak satılan bileşiktir. Lityumun ruh halini dengelemek için tam olarak nasıl çalıştığını kimse bilmiyor. Çalışmalar, sinir sistemi üzerinde çok sayıda etki olduğunu göstermektedir. Örneğin 2008 yılında, Cell dergisinde araştırmacılar, lityumun nörotransmiter dopamin için bir reseptörün aktivitesini kesintiye uğrattığını bildirdi. Biyolojik Psikiyatri dergisinde 2011 yılında yapılan bir araştırmaya göre, kesinleşmiş bir bilgi olmasa da beyin hacmini de artırdığı söyleniyor.
Solucanlar üzerinde yapılan bir çalışmada, MIT'deki biyologlar, lityumun solucanların beynindeki önemli bir proteini engellediğini ve kaçınma davranışına bağlı nöronların uykuda kalmasına neden olduğunu buldular. Esasen, solucanlar bu protein olmadan zararlı bakterilerden kaçınmayı bıraktı. Araştırmacıların 2016'da Current Biology dergisinde bildirdiğine göre, insanlarda kopyalanması gereken bulgular, elementin beyindeki belirli nöronları susturduğunu ve sakinleştirici bir etkiye sahip olabileceğini öne sürüyor.
UZAYDA LİTYUM
NASA'ya göre, lityum ve aynı zamanda en hafif kimyasal elementler (sırasıyla hidrojen ve helyum), evrenin doğuşunda yaratılan tek elementtir. Bununla birlikte, Big Bang Teorisine göre, evren , en eski yıldızlarda açıklanabildiğinden üç kat daha fazla lityum tutmalıdır. Bu, kayıp lityum sorunu denen bir sorundur. Fransa'daki Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi (CNRS) ve Savoy Mont Blanc Üniversitesi'nden kozmolog Pasquale Serpico, bu ‘kayıp lityum’ keşfinin ilk olarak 1980'lerde yapıldığını söyledi. Serpico, Big Bang verileriyle yıldızların gözlemlerinin araştırmacılara lityum bolluğu hakkında söyledikleri arasında bir "gerilim" yarattığını söyledi.
Astrofizikçiler bu "eksik" lityumu bulmak veya neden eksik olduğunu açıklamak için araştırmalar yapmaya devam ediyor. Aslında, Ağustos 2018'de Nature Astronomy dergisinde araştırmacılar, yakın zamanda normal ‘devlerden’ 3 bin kat daha fazla lityum içeren dev bir yıldız buldular. Olası iki teori ortaya attılar: Dev yıldız gezegenini yuttu, yerleşik lityumu emdi; Bulgudaki bir açıklamaya göre, lityum yıldızın içinde oluşmuş olabilir, derin katmanların ısısı onu buharlaştırmadan önce yüzeyine ulaşmış olabilir.
LİTYUM NERELERDE KULLANILIR?
Lityum dizüstü bilgisayarlar, iyon piller, telefonlar ve diğer dijital cihazlar için hafif, şarj edilebilir gücün anahtarıdır. ABD Jeoloji Araştırmasına göre, Arjantin ve Şili, artan talebi karşılamak adına sadece 2014’te lityum üretimlerini yüzde 15 artırdı. Dünya çapında üretim o yıl yüzde 6 arttı.
USGS'ye göre Amerika Birleşik Devletleri'nin Nevada'da bir lityum madeni var. Şili ve Avustralya, dünyadaki en fazla lityumu üretiyor.
Lityumun beyindeki rolünü vurgulayan 2009 tarihli bir araştırmaya göre, içme suyunda doğal olarak oluşan lityum, daha düşük intihar seviyeleri ile ilişkili. Ancak psikiyatristler, özellikle plasentadan geçebildiği ve gelişmekte olan fetüs üzerinde bilinmeyen etkileri olduğu için yüksek dozlarda lityum reçeteleme konusunda dikkatli.
Daha hafif bir not olarak, öğe kutlama havai fişek gösterilerinin bir parçasıdır: Lityum ve stronsiyum tuzlarının yanı sıra diğer bazı kimyasalların karışımı, gösterinin parlak kırmızı rengini oluşturur.
Apple 2024'te yeni pil teknolojisiyle sürücüsüz araç üretecek
Yerli otomobilde de kullanılacak: Lityum karbonat üretimi başlıyor
TOGG batarya için Çinli Farasis ile anlaştı
Bir modelin daha dizel fişi çekildi
