IŞIL ÇALIŞKAN /ÖZEL HABER
Reza Hemmatirad iç mimar, tasarımcı, sanat yönetmeni ressam ve yazar. Hemmatirad yeni çalışmasında 36 padişahın ve 34 valide sultanın portrelerini çizdi. Bu proje için Hemmatirad, yaklaşık üç yıl boyunca tarihçilerle çalıştı, ‘Padişahın Portresi: Tesavir-i Al-i Osman’ kitabı başta olmak üzere yerli ve yabancı birçok kaynaktan yararlandı. Osman Gazi, Yavuz Sultan Selim, Hürrem Sultan, Fatih Sultan Mehmet, Hemmatirad’ın tablolarında bilinenden daha farklı yansıtılmış. Ocak ayında açılması planlanan serginin yanı sıra kitap olarak da yayımlanacak çalışmada portresi bulunan padişah ve valide sultanların bilgileri de yer alacak. Reza Hemmatirad ile konuştuk.
Neden padişahların portrelerini yaptınız?
İki yaşında bir oğlum var, onun diğer çocuklar gibi ders kitaplarındaki padişahları tonton dedeler olarak tanımasını istemedim. Kitaplarda resimlerini gördüğümüz padişahlar sürekli oturup peynir ekmek yiyen insanlar gibi algılanıyor. Tek hedefim bu algıyı düzeltmekti. Çocuklarımız için köklerine yakışır bir çalışma ortaya koymak için çıktık bu yola. Birlikte çalıştığım tarihçilerle belgeleri değerlendirip bu büyük silsilenin şanına uygun ve gerçeği olabilecek en yakın şekilde yansıtmaya çalıştım.
Bu portreleri çizerken padişah ve valide sultanlar üzerindeki karakter analiziniz eserlerinize ne şekilde yansıdı?
Hürrem Sultan’dan örnek verebilirim... Hürrem Sultan’ın saraya geldiğinde yaşı 13-15 arası olduğu söyleniyor. Çok kısa sürede bir sürü eğitim alıyor. Devletin esası ve işleyişi konusunda sıkı ve zor bir eğitimden geçiyor. Edindiği bütün serveti İslam coğrafyasına yansıtıyor. Vakfiyeler, camiler, külliyeler, hamamlar yaptırıyor. Bu kolay bir şey değil. Tüm bu valide sultanların ve padişahların ömürleri bakıldığında çok da uzun olmamış. Kısa bir süreye bu kadar iş sıkıştırmak hiç durmadan çalıştıkları anlamına geliyor. Dolayısıyla diğer portreleri gördüğümde çok kızıyordum. Çünkü gece gündüz çalışan bir sistemde devlet adamları ve ailelerinin süt dökmüş kedi gibi ya da Avrupa prensleri gibi gösterilmesi bana çok ayıp geliyordu. Kaldı ki o resimler dönemini yansıtmıyordu.
Örneğin Osman Gazi’yi daha yaşlı tasvir etmişsiniz.
Osman Gazi’yi daha önce, sarışın bir Avrupa Prensi gibi kavuklu ve kaftanlı çizmişler. Halbuki o bir Türkmen Beyi’ydi. İnanılmaz zeki bir savaşçıydı aynı zamanda. Dolayısıyla böyle basit gibi görünen bir profil yansıtmamalı. Yaşlı çizmemdeki sebep ise bilgeliğini vurgulamak.
Portreleri çizerken özellikle hangi dönemlerini dikkate aldınız?
En etkin dönemlerine göre karar verdim. Mesela Kanuni Sultan Süleyman’ın, Zigetvar’dan önce ama hala dimdik ayaktayken herkesin ona ‘Muhteşem Süleyman’ dediği dönemini çizdim. Fatih Sultan Mehmet’in en olgun dönemini resmettim. Özellikle 38 yaşını dikkate aldım. Fatih’in portresiyle ilgili ‘Biraz yaşlıca çizmişsin?’ diyorlar. Ben de onlara ‘Anadolu’nun herhangi bir köyüne gidin. O sıcakta güneşin altında çalışan gençlere bakın. Teni 50’li yaşlarındaymış gibi görünüyor’ diyorum.
Sizin yaptığınız Fatih Sultan Mehmet portresinin Bellini’nkinden farkı nedir?
Bu çalışmamda Bellini’den çok istifade ettim. Baktığı açı, duruşu hatta sarığı... Bellini kendi döneminin yağlı boya stilini ve yorumunu yansıtıyor. Ancak onun portresinde ciddi anatomik hatalar var. Bana diyorlar ki ‘Bellini Fatih’i görmüş.’ Görse de o dönem padişahı karşısına oturtup çizmesinin mümkünatı yok. Çünkü o öyle bir dönem değil. Bellini aklına not etmiş ve sonradan çizmiş. Anatomik hataların sebebini de buna bağlıyorum. Bir de cildini çok pürüzsüz çizmiş. Bu bana gerçekçi gelmiyor. Yüzdeki çizgiler yaşanmışlıkların belirtisi. Ben Bellini’den farklı olarak 21’nci yüzyılın koşullarına uygun çizmeye çalıştım. Biraz ezber bozmakta fayda var.
YAVUZ SULTAN SELİM ÇOK SADEYMİŞ
Yavuz Sultan Selim’i küpesiz çizmişsiniz. Oysa biz hep onun küpeli portlerini biliyoruz.
Türkler’de küpe var. Ama Yavuz çok sade bir padişahmış. Yavuz Sultan Selim’in kavuğuna bakıldığında belki o dönem öyle bir kavuk yok. Bu benim yorumum. Sade bir kavuk olsun istedim. Maalesef bugünlerde gündeme hep Alevi-Sünni meseleleriyle geliyor. Bana ‘Sen İranlı’sın, Şii bir ülkeden geliyorsun. Nasıl Yavuz Sultan Selim’i bu kadar düzgün çizersin?’ diyorlar. Bu bana yöneltilmiş saçma bir soru aslında. Yaşanılan dönemi dikkate almadan yargılamak bana doğru gelmiyor.
TABLOLAR YURTDIŞINA DA TAŞINACAK
Reza Hemmatirad’ın bu çalışmasında tarihçi yazar Şafak Tunç destek verdi. Tunç “Bu çalışmalar şüphesiz bir sanatçı duyarlılığıyla yapıldı. Ancak Reza, bunun yanı sıra çalışmalarını tarihsel ana kaynaklara dayandırarak yapmak istedi. Tarihi bir vesika hükmü taşıyan eserler bu çalışmanın akademik boyutunu da gösteriyor. Kuruluş dönemi padişahlarının ve valide sultanların o devrin, o yüzyılın koşullarına ve kıyafetlerine uygun çizilmesinde tarihi vesikalarla yardımcı olmaya çalıştım” diyor. Projenin koordinatörü Melis Sevilay Uludağ ise ocak ayında sergilenecek eserlerin daha sonra yurtdışına da bir sergiyle taşınacağını söylüyor.
