Komşuluk ister istemez hukuk oluşturuyor. “Ev alma komşu al sözü” kulağımızın küpesi.

Bugünün dünyasında komşu almak neredeyse imkânsız, ev almak da pek kolay değil. Devletler için komşu seçmek mümkün olmadığı gibi, fertler için de artık neredeyse aynı durum sözkonusu diyebiliriz.

Türkiye’nin geçmişte büyük güç sahibi komşusu Sovyetler Birliği idi. Ondan önceki büyük komşumuz Çarlık Rusya’sı. 1. Dünya Savaşı’nda kuzey batımızı işgal etmişler, daha batıya ve güneye doğru sarkmaya yönelmişlerdi. Çarlık yıkıldı, Bolşevik devrimi oldu, Ruslar işgal ettikleri bölgelerden çekildiler. Bu arada Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan devletleri kuruldu. Sınırlarımız güya bunlarla idi. Bu çok sürmedi, bu taze devletler Sovyetler Birliği’ne dahil edildi.

Sovyetler Birliği ile sınırı olmak, Türkiye için korkulu bir durumdu. Daha önceki Rus istilaları düşünülürse, bu korkunun tarihî derinliği de anlaşılabilir. Rus tehlikesi ülkeler arası bir tehlike iken, Sovyet tehlikesi ideolojik bir tehlike idi ve içeride Sovyet ideolojisini benimseyenler ve yakın duranlar vardı. 20. Yüzyılın doğu-batı, kapitalist-komünist çatışmalarının fay hatlarından biri Anadolu’dan geçiyordu. Sovyetler Birliği ile ilişkilerimizin 2. Dünya Savaşı sonrası Stalin doktrini sonucu koptuğu hatırlanmalıdır. 1. Dünya savaşı öncesi İngilizlerle yaptıkları paylaşım anlaşmasına göre, ülkemizin kuzey doğusunda bir bölge ile Boğazlar üzerinde hak iddiaları vardı.

Türkiye bu kudretli büyük komşunun tehdidi altında bir siyaset yürütmek zorunda kaldı, bunun eksileri de artıları da vardı. Zaten batı sistemi içindeydik, batıya bağımlılığımızı pekiştiren bir baskı altında yolumuza devam ediyor, batının Sovyetlere karşı oluşturduğu NATO’ya girmek için canhıraş hamleler yapıyorduk. Kore Savaşına asker göndermeden, yedi yüzden fazla şehid vermeden, NATO’ya alınmadık…

Türkiye’nin diğer komşuları, İran hariç, Osmanlı’dan koparılmış ülkelerdir. Bu komşularda kimlik bu yüzden Osmanlı, yani Türk düşmanlığı üzerinden oluşturulur. Komşularla iyi ilişkiler geliştirmek için çok elverişli durumda değildik. İran’la Cumhuriyet’in ilk yıllarında iyi ilişkiler geliştirildi. Petrolsüz İran’la ilişkilerimiz iyiydi. Petrol Şah Rıza’yı azdırdı. Kendi çapında emperyalist bir siyaset takip etmeye çalıştı. İran’da şahlık rejiminin yıkılmasından memnun olduk ama “İslâm inkılabı”nın hâkimiyetinden rahatsız olduk. Kuzeyimizdeki ideolojik tehlikeden sonra doğumuzda da ideolojik bir tehlike belirmişti.

Irak ve Suriye’nin Millî Mücadele’nin başlangıcında Anadolu ile bir şekilde bütünlük içinde olması düşünülmüştür. Zira buralarda, Filistin dahil Müdafa-yı Milliye teşkilatları vardı. Osmanlı Devleti’ni kendimiz tasfiye etse idik, bu ülkelerde Türkiye’ye yakın duran muhteva olumlu yönde değerlendirilebilirdi. Nitekim bu ülkelerde Türkiye’ye temayül vardı, biz de Lozan’a kadar, Arap nüfusun çoğunluk teşkil ettiği bölgelerden kendi kaderlerini tayin hakkını savunuyorduk. Hayfa ki, Lozan’da kendi kaderini tayin iddiamızdan vazgeçtik, Osmanlı Devleti’ni İngilizler tasfiye etti, bu yüzden Osmanlı sonrası dünyada yüzlerce yıllık hâkimiyet alanlarımız tarümar oldu. Irak’la iyi kötü ilişkilerimiz sürerken, daha yakın olduğumuz Suriye ile neredeyse hiçbir ilişkimiz kalmamıştı, ekonomik ilişkiler dahil. Ekonomik ilişkilerin kesilmesi sınır bölgesi vilayetlerimiz için bir felaketti, bu felaket kaçakçılıkla tahfif edilmeye çalışıldı.

Nihayet, hâlâ hasretle andığımız o vizesiz geçiş dönemi geldi.

Gelir gelmez de işler tersine döndü. Türkiye ile Suriye’nin bu kadar yakınlaşması İsrail için büyük bir tehdit oluşturuyordu ve bu tehdidi bir şekilde bertaraf etmek gerekiyordu. İşte Suriye’de patlatılan Arap kara-baharı budur. Bir süre ABD ve Avrupa’nın müdahil olup meseleyi halledeceği düşünüldü. Oysa en azından ABD burada meselenin halledilmesi değil, büyütülmesinden yanaydı. Büyüttü ve doğrudan müdahil oldu. Bir süre PYD dolayısıyla ABD ile doğrudan komşu olduk. ABD bununla yetinmedi, Suriye’de Rusya’nın güçlenmesinin yolunu açtı. Hatta İran’ın işin içine girmesinin zeminini oluşturdu. Şimdi yeni kudretli komşumuz Rusya!

Ruslar Esed müstearını kullanmaktan vazgeçti, İdlip konusunda asıl aktörün Rusya olduğunu bilerek hareket etmemiz gerekiyor. Hâlâ Esed mavalları okumanın âlemi yok. Esed muhtemelen Putin’in resimlerine selâm duruyordur.

Rusya ile hem de güneyden komşu olmak. Bu mühim bir mesele. Türkiye Rusya’ya rağmen bölgede olmak zorunda. Bunun için ABD’ye güvenmek de mümkün değil. Çünkü ABD Barış Pınarı harekâtı sonrası çekilirken sahayı Rusya’ya bıraktı. Mesele dönüp dolaşıp İsrail’in güvenliğine geliyor.

Rusya ile kuzeydeki komşuluğumuzu hatırladıkça, güneydeki komşuluğumuzdan endişe etmemek mümkün mü?