STOCKHOLM
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Trump-Putin zirvesi için Alaska’nın Anchorage kentine, üzerinde “SSCB” (Sovyetler Birliği’nin Kiril alfabesindeki kısaltması) yazılı bir kazakla indiğini gören birçok kişi şaşkınlığa uğradı. Belli ki bu bir tesadüf değildi. Peki Lavrov neyi iletmek istiyordu?
Muhtemelen vermek istediği mesaj, bugünün Rusya’sının tıpkı bir zamanlar SSCB’nin olduğu gibi büyük ve güçlü olduğu; Vladimir Putin’in ülkesine yeniden küresel saygıyı hak eden bir süper güç statüsü kazandırdığıydı. Sovyet imparatorluğunun çöküşünden bu yana Kremlin’i tüketen şey, Soğuk Savaş dönemine duyulan özlem oldu – o dönem ki Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri dünyanın iki süper gücüydü.
Lavrov’un kendisi de geçmişin bir ürünü. Bir dönem New York’taki Birleşmiş Milletler’de görev yaptığı için çok taraflı diplomasinin diline hâkim olsa da, zorbalığa olan eğilimi belirgin şekilde Sovyet kökenli. SSCB’nin var olduğu zamanların daha iyi olduğuna gerçekten inanıyor gibi görünüyor. Son yıllarda Pyongyang, Kuzey Kore’ye yaptığı sık seyahatler onun için pek keyifli olmamış olmalı ki ABD başkanıyla, bir zamanlar Rusya toprağı olan yerde yapılacak bir zirve gündeme geldiğinde, eski kazağını yanına almayı ihmal etmedi.
Bu mesaj, bir zamanlar Demir Perde’nin gerisinde kalmış ülkelerde hoş karşılanmadı. Rus dışişleri bakanı, Estonyalıların, Letonyalıların ve Litvanyalıların Putin’in asıl hedefi hakkındaki en kötü korkularını doğruladı; ayrıca Güney Kafkasya ve Orta Asya’da da huzursuzluk yarattı. Bu ülkeler Sovyetler Birliği’ni görkemli bir imparatorluk değil, bir hapishane olarak hatırlıyor.
Aslında SSCB’nin çöküşünü tetikleyen şey, Rus olmayan halkların hoşnutsuzluğuydu. Mihail Gorbaçov’un 1980’lerde çürüyen Sovyet sistemini reforme etme girişimlerinin ardından siyasi baskının gevşemesiyle, bu ulusların özlemlerini Kremlin merkezli sistemle uzlaştırmak imkânsız hale geldi. Sovyetler Birliği, halklarının özgür olabilmesi için sona ermek zorundaydı.
Aynı şey Rusya için de geçerliydi. Boris Yeltsin, Sovyet değil, Rus bayrağını yükseltti; çünkü ülkesinin imparatorluk yüklerinden sıyrıldığı bir gelecek hayal ediyordu. Rusya’nın Ruslar tarafından yönetildiği bir ülke istiyordu ve bu hedef karmaşık, pahalı imparatorluk yapıları içinde sürdürülemezdi. Sovyetler geçmişti; bağımsızlık arayışındaki Rusya, Ukrayna ve diğer tüm Sovyet cumhuriyetleri ise gelecekti.
Bu mantıksız bir vizyon değildi. Sovyetler’in çöküşünün hemen ardından, yeni çatışmaları önlemek için eski cumhuriyetler arasındaki sınırların korunması konusunda mutabakata varıldı. Rusya, Çeçenistan’ın bağımsızlık ilanına aşırı bir vahşetle karşılık verdiğinde bile, dünyanın geri kalan kısmı Kremlin’in bu ayrılıkçı bölgenin Rusya sınırları içinde olduğu yönündeki iddiasına saygı gösterdi.
Bundan sonra Rusya ve Ukrayna’nın – ve Sovyetler’in esiri olmuş diğer tüm ülkelerin – uyum içinde yaşamaması için hiçbir neden kalmadı. Elbette her zaman bir rekabet, hatta belki de yoğun bir çekişme bile olacaktı; ancak bu dinamikler sağlıklı olabilirdi. Batı Avrupa’da görüldüğü gibi, iyi komşular iyi ortaklar da olabilirdi.
Fakat işler bu şekilde gelişmedi. İmparatorluk nostaljisi Kremlin'e geri dönmeye başladı. Birçok eski Sovyet ülkesindeki demokratik gelişmelerden tehdit alan Putin rejimi giderek otoriterleşti. Zamanla daha demokratik, liberalleşen bir Ukrayna bir ortak olarak değil, Rusya'nın kesinlikle liberal olmayan, anti-demokratik rejimi için bir tehlike olarak görülmeye başlandı. Putin Ukrayna'yı "Rusya karşıtı" olarak tanımlamaya başladı, oysa Ukraynalılar hiçbir zaman böyle bir pozisyonu temsil etmediler. Onlar sadece Ukrayna'nın Ukrayna olarak kalmasını istiyorlardı.
Lavrov'un kazağının bir zamanlar Sovyet uydusu rejimlerin kurulduğu her ülkede bir tehdit olarak algılanması şaşırtıcı değildir. Ancak bu aynı zamanda Rusya'nın kendisi için de bir tehdit olarak görülmelidir. Kremlin imparatorluk nostaljisiyle hareket etmeye devam ederse, Rusya asla gerçekten Rusya olamayacaktır. Ukrayna'yı yok etmek ve işgal etmeye çalışmak ülkeye nesiller boyu yük olacaktır. Kremlin'in son hamlesi olan emperyal proje, Çin'in Rusya'yı faydalı bir komşu olarak görmesi halinde sürdürülebilir ki Rusya’nın hammadde, enerji ve BM Güvenlik Konseyi’nde daimi bir koltuktan başka pek bir şeyi bulunmamaktadır. Ancak nispeten barışçıl, müreffeh ve modern bir ulus-devlet olarak bir gelecekten vazgeçmiş olacaktır - ki bu hedefe ulaşmak kendi imkanları dahilindeydi.
Sovyetler Birliği büyük bir başarısızlıktı. 1922'de insanlık için parlak yeni bir gelecek vaat ederek ortaya çıktı, ancak yetmiş yıl sonra çöktüğünde Batılı ülkeler acil insani yardımda bulunmak zorunda kaldı. SSCB'nin en parlak döneminde Nikita Kruşçev Batı'yı "gömmekle" övünüyordu; aslında kendi mezarını kazıyordu. Hepimiz Lavrov'a bize bu kirli mirası hatırlattığı için teşekkür etmeliyiz. Alaska'da kanalize ettiği nostalji, sıradan Ruslar da dahil olmak üzere pek çok kişi için bir tehdittir.
KİMDİR?
Carl Bildt İsveç'in eski başbakanı ve dışişleri bakanıdır.
