Körleşme
Şöyle bir şey düşünün!.. Doğal olaylar sonucunda dünya ile irtibatı kesilmiş, ulaşılması neredeyse imkânsız hâle gelmiş bir vadi. Orada,...
Medeniyet akıl ve gözler…
Medeniyet, doğayı –insan doğasını da- gözetlemek, denetlemek ve biçimlendirmek isteyen bir çabalar bütünüdür. Hatta doğayı, doğal gelişimi...
Doğal kültür, bahçe kültürü ve avlak bekçileri
Zygmunt Bauman, “Yasa Koyucular ile Yorumcular” (Çev. Kemal Atakay, Metis Yay., 207) adlı eserinin “Bahçıvanlara Dönüşen Avlak Bekçileri”...
Müphemlik kültürü
Bugünlerde İslâm dini ve Arap dili-edebiyatıyla ilgili çalışmaları bulunan Şarkiyatçı Thomas Bauer’in “Müphemlik Kültürü ve İslâm”...
Mağduriyet dilinden kekemeliğe…
Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında dindar kesimin en önemli politik sesi, hatta bu sesin kurucusu Necip Fazıl’dır. Nasıl bir dildi bu? Etkili...
Sanatta iç gereksinim
İsmet Özel, “Şiir Okuma Kılavuzu”nda; “şiir hoşumuza giden değil, boşumuza gelen bir şeydir” der. Önce şaşırıyor insan değil mi?...
Sanatta hâl ve kâl…
İlk okumalarımda Ece Ayhan’ın şiiri beni çarpmıştı. Ama yıllar geçtikçe o şiirden başlangıçtaki hazzı alamaz oldum, hatta artık ‘şiir...
Sufi idrakten modern idrake…
Ian Watt, “Gerçekçilik ve Romansal Biçim” (Roman ve Gerçek Etkisi, Çev. Mehmet Sert, 2002, s. 7) başlıklı yazısında, roman yeni bir tür...
Fikir ve sanatta özge temaşa mı cemaat perspektifi mi?
Her bir insan kendine özgüdür; kendine özgü bakar, kendine özgü idrak eder… Kendi iradesi; dolayısıyla kendi tercihleri, kendi hayalleri, arzuları,...
Mesnevîden romana geçiş
Borges’in “Öteki Soruşturmalar” (Çev. Peral Bayaz Charum, Türker Armaner, İletişim Yay., 2015)’nda “Alegorilerden Romanlara” başlıklı...
Kıvılcımı söndürmeyen ateşi zapt edemez!..
Zor günlerden geçiyoruz! Mutsuzuz, umutsuzuz, asabiyiz, birbirimizi sevmiyoruz… Toplum, birbirine zıt iki kutba ayrılmış, ortak noktalar aşınmış,...
Râyegân dinleyelim bülbülü İstinye’ye gel!
Arka arkaya çıkan yangınlarla Antalya ve Muğla’da ormanlar kül oldu. Yakıldıysa vahşilik! İnsanoğlu üç kuruşluk maddî çıkarı için yaşadığı...
Aramak mı iz sürmek mi?
İsmet Özel, “Eskiler iz sürerdi. / Biz muttasıl arıyoruz yeni insanlar” (s. 77) der “Bir Yusuf Masalı” (Şule, 2000)’nda. Bir başka mısrada...
Beyitler, kelimeler ve nükteler arasında…
Tahirü’l-Mevlevî’nin “Divan Edebiyatı Yazıları, İkinci Kitap”ını (Haz. Hasan Çelik, Büyüyen Ay, 2021) okudum da neler buldum neler…...
Yalnızız ruhun romanı
Yalnızız” (Ötüken Neşriyat, 2000), Peyami Safa’nın en başarılı romanlarından biri bence. Neden? İnsanın arzu ve ihtiraslarının ruhtaki...
Physiognomonia ya da ilm-i sîma
Muğla’da sıcaklar bastırdı, benim okuma hızım da yavaşladı. Peyami Safa’nın “Yalnızız”ı hakkında bir yazı yazacaktım. Kitabı bitiremedim,...
Mafyanın kadim tarihinde külhanbeyleri…
Bugünlerde yine ortalık allak bullak! Yer altı dünyasının babaları, mafya-bürokrasi ilişkileri şu bu!.. Karanlık işler!Mafyanın tarihi çok...
Tahsin Yücel’in Temel Diker’i gerçek oldu…
Tahsin Yücel’in romancılığını pek başarılı bulmam. Dili kekremsidir, bir türlü eğilip bükülmez, incelmez, raks etmez, koşmaz, oynamaz…...
Yunus’un aşkından Namık Kemal’in aşkına
Yunus’un varlığı ve âlemi idrâki dinîdir. Dünya fânidir, vatan ‘mülk-i ezel (ezel ülkesi)dir. Âleme bir ‘tekke’den bakar, şiirine tekke...
Yunus’un vatanından Namık Kemal’in vatanına…
Yunus’un, daha doğrusu sufî şiirin, varlığı ve dünyayı idraki ile modern şairin varlığa ve dünyaya bakışı farklı. Bunda elbette tarihî,...
Yunus’un dünyasından İsmet Özel’in dünyasına…
Hüseyin Cöntürk, Turgut Uyar’a ilişkin yazdığı küçük ama çok değerli kitabında (Turgut Uyar, de Yayınevi, 1961) bir şairin dünyaya kendine...
Modern şiirin atası
Harold Bloom, “Etkilenme Endişesi” (Çev. Ferit Burak Aydar, Metis, 2008) adlı kitabında Şeytan’ı modern şairin atası olarak görür (s. 59)....
Modern edebiyat Tanrı’dan, seleften kopuştur!..
Modern şiir, huzursuzluktan beslenir, gıdası huzursuzluktur. Daima Godot’yu bekler! Bekleyiş de bir huzursuzluk değil midir? Modern insan, modern...
Modern Türk edebiyatının idrak ve endişesi
Modern insanın asıl amaçlarından biri, içine doğduğu dünyayı ve nesneleri bilmek istemesidir. Modern idrak, bu yolda sadece aklı ve beş duyuyu...
Filibeli, görmek mi, olmak mı?..
Filibeli’nin, “A’mâk-ı Hayâl”inde (Haz. Fatih Altuğ, Turkuvaz Kitap, 2019) Aynalı Baba adlı bilge kişiyle sohbetleri esnasında rüyalara...
Ötelerin şairi Rilke
İnsan, zaman ve mekânla sınırlı bu dünyaya düşmüş bir varlıktır. Ezelî, ebedî ve tam olanın sınırlı ve dar bir parçasıdır dünya;...
Sanat bir imalar silsilesidir ama…
Gizlemek, bir hünerdir, bir zekâ gösterisidir bence. Sanat eserini cazip kılan o örtük, imalı dilidir. Mana incisini -ki olmalıdır- o inciyi ima...
Gogol’e, Müfettiş’e ve mizaha dair…
Gogol’un “Müfettiş”i (Çev. Koray Karasulu, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 2017) başarılı bir oyun değil bence. Çünkü daha başta...
Flaubert’in delisi bize ne soruyor?..
Sonsuzluğun içinde güzeli aradım, yalnızca kuşkuya rastladım.” der, Gustave Flaubert’in “Bir Delinin Anıları”ndaki (Çev. Ayberk Erkay,...
Ruhun derinliklerinde dolaşan Tolstoy
Bahar gibidir aşk! Alır başını gider ve çeker girdabına genç kalpleri. Tolstoy’un “Aile Mutluluğu” (Çev. Ayşe Hacıhasanoğlu, Türkiye...
Zekânın aptallaştırılması!
İnsan, anlamadığı bir şeyi gerçekten bilemez. Bilmek için önce anlamak lâzım. Peki anlamak için ne lâzım? Klasik eğitim anlayışı işte...
Dostoyevski roman ve tutkunun hâlleri…
İnsan, çelişkiler yumağı!. Bir sarkaç gibi, iradesi kimi durumlarda bir uçtan diğer uca sallanır durur. Türk romanında pek bulamadığım bir...
Batılılaşma bir iffet ya da cinsel özgürlük meselesi mi?..
Türk edebiyatında Doğu-Batı sorunu, özellikle 1908’den sonra uzun bir dönem genelde bir ‘iffet’ meselesi olarak sunulur. Bu ahlâkî bakış...
Perché non parli!
Balzac’ın “Gizli Başyapıt” (Çev. Samih Rifat, Can Yay.2020) adlı öyküsü, genelde sanat, resim ve sanatkârla eseri arasındaki ilişkiye...
Türk edebiyatının idrâki?..
İlginç bir kitaptır Aldous Huxley’in “Algı Kapıları” (Çev. Mehmet Fehmi İmre, İmge, 2018) adlı eseri. İlk bakışta uyuşturucunun idraki...
Roman ve hikâyede mürşit-anlatıcı
Bir roman ya da hikâyede anlatıcının konumu, okurla kurduğu ilişki, okurla arasındaki mesafe çok önemlidir. Çünkü eser boyunca okurla muhatap...
Zaman, gecikme, Halit Ayarcı ve Boğaziçi
Zaman, kesintisiz bir akıştır. Onu durdurmak; hatta geçmiş, şimdi, gelecek diye birbirinden ayırmak mümkün değil! Bu açıdan bakıldığında...
Ernest Renan ve ulus
Ernest Renan, “Ulus Nedir?” (Çev. Gökçe Yavaş, Pinhan,2019) başlıklı konferansında unutmakla ulus olmak arasında ilginç bir bağ kurar. Ulus...
Ya dik dur ya da başkaları ayakta tutsun seni
Entelektüel, hakikate biat eden insandır. Ama bunun bir bedeli var: Yalnızlık! Lâkin elbette onurlu bir yalnızlık!.. Elif gibidir entelektüel/...
Sören Kierkegaard şeytanîlik dilsizlik ve vicdan
Sören Kierkegaard, “Kahkaha Benden Yana” (Çev. Nedim Çatlı, Ayrıntı, 2013) adlı kitabındaki “Şeytanilik” başlıklı denemesinde suskunluk...
Üniversite mi?..
Bilgi, son kertede doğduğu zihin itibarıyla ferdîdir. Doğumu, bir ihtiyaç, bir arzu ve talebe mebnidir. Dolayısıyla doğmadan önce, ihtiyaç,...
Âkif’in şiiri ve zamanın ruhu
Mehmet Âkif’in şiiri “Tevhid yahut Feryad”, “Mezarlık”, “Hasbihal” vb. şiirleri bir yana bırakılırsa esas itibarıyla bir ‘ben’...
Modernleşmeci Türk edebiyatı
Tanzimat sonrası Türk edebiyatı -istisnalar bir yana- gecikmişliğin ve ‘modernleşme’nin doğurduğu bir gerilim ve düalizm üzerinde yükselir....
Sanat, ateş, su, hava ve topraktan geçmektir
Yazmak insanı inşa ediyor, okumak da!.. Çünkü kendi kabuğumuzdan çıkmak, başkaları olmak, başka ruhları, başka düşünceleri, başka duyguları,...
Louis Lambert, yüreği bizim dehası Tanrı’nın
Balzac’ın “Louis Lambert” (Çev. Oktay Rifat, Samih Rifat, Türkiye İş Bankası Yay., 2020) adlı romanının dahi ve felsefî-mistik konulara...
Manasız hurûfât…
Her kelime bir ‘oluş’a tekabül eder ve Tanrı ona tekabül ettiği ‘oluş’a uygun bir mana üfler. Bu, kelimenin cevheridir, değişmez ama ışığa...
Bir neslin ‘Müstear Adresler’i
Mekânların işlevleri doğrultusunda kendilerine dahil olanlardan uymalarını istediği âdâp ve erkânı vardır. Örneğin ibadethânelerin. Aslında...
Sanatta vuzuh ve kesinlik hayali köreltir
Sanatın muhatabı olan insan, eser karşısında edilgen midir? Yani sanat eseri ‘verici’, o ise sadece ‘alıcı’ mı? Aslında bunu eser belirler....
