Günü kurtarsın anlayışıyla başlatılan kiraya yüzde 25 sınırlaması sorunu çözmediği gibi daha da büyüttü. Ev sahibi kiracı kavgalarında kan dökülürken gerilim toplumsal huzuru tehdit eder seviyeye ulaştı. Hem ev sahibini hem kiracıyı mağdur hale getiren çarpık tablo karşısında gerçek enflasyon verilerini gözeten ve uygulanabilir bir formülün devreye sokulması gerektiği belirtildi.
EV SAHİBİ DE KİRACI DA MAĞDUR HEM KAVGALAR HEM DAVALAR PATLADI
Seçim öncesi enflasyon artışını frenleme kaygısıyla hayata geçirilen kiraya yüzde 25 zam sınırı, Meclis’ten geçen torba yasayla 2 Temmuz 2024’e kadar uzatıldı. Ancak resmi enflasyon verisinin bile yüzde 47’yi aştığı, ENAG’ın yüzde 122 olarak duyurduğu süreçte getirilen düzenleme karşısında ev sahipleri ‘Mağduriyet yaratıyor’ tepkisini gösterdi. Ev sahipleri ile kiracılar arasındaki kavgalar can kayıplarına yol açtı, tahliye davaları rekor kırdı.
HÜKÜMETİN ÇÖZÜM DİYE GETİRDİĞİ SINIRLAMA SORUNU DAHA DA BÜYÜTTÜ
Muhalefet temsilcileri ise MB’nin yıl son tahmininin bile yüzde 58 olduğu dönemde getirilen düzenlemenin sorunu büyüttüğünü belirtti. Süreci çözümsüzlüğe iten hükümetin sorumluluğuna vurgu yapıldı. CHP’li Gülcan Kış “Toplumsal şiddete dönüşen bu soruna Meclis acilen tedbir almalı” çağrısında bulundu. Memurların yüksek kiralar nedeniyle Anadolu’ya tayin taleplerinin artması ise sorunun toplumsal boyutunun hangi seviyeye ulaştığını ortaya koydu.
KİRA KRİZİ BÜYÜYOR TARTIŞMALAR ÖLÜMLE BİTİYOR
Artan enflasyon ve kur karşısında tüketicilerin maliyetleri sürekli yükselirken ev kiraları da aldı başını gitti. Yaşanan fiyat artışları karşısında yeni ev arayışına giren kiracılar asgari ücretin de üzerinde kiralar ödemek zorunda kalıyor. Bunu gören ev sahipleri de eski kiracılarıyla karşı karşıya geliyor. Hatta vakalar tartışmanın boyutunu da aşarak ölümle kadar gidiyor.
Konutta kriz her geçen gün büyüyor. Artan enflasyon ve kur karşısında tüketicilerin maliyetleri sürekli yükselirken ev kiraları da aldı başını gitti. Yaşanan fiyat artışları karşısında yeni ev arayışına giren kiracılar asgari ücretin de üzerinde kiralar ödemek zorunda kalıyor. Bunu gören ev sahipleri de eski kiracılarıyla karşı karşıya geliyor. Hükümetin belirlediği yüzde 25 zammı az bulan ev sahipleri enflasyonu emsal göstererek, ödenen kiralara en az yüzde 100 zam isteyince kavga büyüyor. Hatta bazı tartışmaların sonu ölümle bitiyor. Açılan davaların ise ardı arkası kesilmiyor.
Seçimle birlikte ortaya çıkan vaatler memur maaşları ve asgari ücret son yıllarda üst üste arttı. Ücretli çalışanların maaşlarının artmasına rağmen alım gücü de tüm hızıyla düşüşe devam etti. Ücretli çalışan bir memurun neredeyse son 4 yılda üçe belki dörde katlandı. Verilen ilanlara bakıldığında Aralık 2019’da neredeyse 100 metrekare olan bir konut için en az 60-65 ay çalışması gerekiyordu. Geçen ay bu süre neredeyse 180 aya çıktı. Asgari ücretli ve memur emeklisi için ise ev sahibi olmak artık hayalden bile öte. 50 yaşında emekli olan bir memurun ev alabilmek için 73 yaşına kadar tüm maaşını ayırması gerekiyor.
Euronews Türkçe’nin aktardığı bilgilere göre, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) açıkladığı konut fiyat endeksi ve birim fiyatı konut piyasasındaki en yaygın kaynak. Sahibindex de son yıllarda oluşturulan önemli bir veri. Buradaki fiyatlar Sahibinden.com’da emlak kategorisindeki ilan verenlerin ilanlarda belirttiği bilgilere dayanarak Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi – Betam ile yapılan işbirliği sonucunda hazırlanıyor. Memur maaşı ise üniversite mezunu 9/1 kıdem memurların maaşını gösteriyor. En düşük memur maaşı bundan biraz daha düşük seviyede. Memur emeklisi maaşları ise Sosyal Güvenlik Kurumu’nun açıkladığı 4c en düşük emekli aylığını içeriyor. TCMB’nin son açıkladığı Mayıs 2023 konut birim fiyatına göre 95 metrekare bir evin fiyatı 2 milyon 240 bin TL. Bu Türkiye geneli fiyatı yansıtıyor. İstanbul’da konut fiyatları bunun 1,5 katı civarında seyrediyor. Sahibindex’e göre aynı dönemde 95 metrekare bir konutun fiyatı 2 milyon 60 bin liraydı.
GERÇEKLİK PAYI VARDI HAYAL OLDU
Sahibindex verileri de emekçinin konut satın almak şansının son yıllarda nasıl büyük bir hayal haline geldiğini gösteriyor. Aralık 2019’da bir memur 95 metrekare konut için 62 aylık maaşını vermesi gerekirken bu süre Haziran 2023’te 170 aya çıktı. En düşük maaşı alan memur emeklisi için bu süre 103 aydan 272 aya; asgari ücretli için ise 123 aydan 243 aya yükseldi. Son 3,5 sene içinde büyük bir kayıp yaşandı. TCMB konut fiyat endeksinde yıllık artış oranı 2011 başından 2020 ortasına kadar yüzde 20’yi aşmamıştı. Haziran 2021’de yüzde 29 olan yıllık konut fiyat artışı Haziran 2022’de yüzde 161’e çıktı. Eylül 2022’de ise yıllık konut fiyat artış oranı yüzde 189’u gördü. Son açıklanan Mayıs 2023’te ise konut fiyatları son bir yılda yüzde 104 yükseldi.
‘ÇÖZÜM YOLU İÇİN HAREKETE GEÇİLMESİ GEREKİYOR’
CHP Mersin Milletvekili Gülcan Kış, ev sahibi ve kiracı sorunlarının toplumun kanayan bir yarası haline geldiğini belirterek başta Mersin olmak üzere ülkenin her yerinde kira fiyatları sebebiyle ölümlü şiddet olayları gerçekleşmeye başladığını ve bunun toplumsal barışı bozan bir hal aldığını vurguladı. Derinleşen ekonomik kriz sebebiyle kira fiyatlarında ki önlenemeyen yükselişin ev sahibi ile kiracıları karşı kaşıya getirdiğini ifade eden Kış, ortada ciddi bir denetimsizlik ve kontrolsüz fiyat artışları olmasının derhal önüne geçilmesi gerektiğini vurguladı. Kış, Ekim ayında TBMM’nin çalışmalarına başlar başlamaz bu konunun çözülmesi ve ele alınması için Araştırma önergesini Genel Kurul gündemine girmesi için çalışma yapacağını ifade etti. Mersin’de hem konut sorunu yaşandığını hem de kira fiyatlarında ki artış sebebiyle ölümlerin gerçekleştiği kavgalar meydana geldiğini vurgulayarak, “Asgari ücretliler, emekliler, memurlar bu fahiş fiyatlarla asla kiralarını ödeyemiyor ve geçim sıkıntısı yaşıyor. Bir an evvel çözüm yollarının geliştirilmesi için harekete geçilmesi gerekiyor” dedi.
ANTALYA’DA KİRA ARTIŞI YÜZDE 1109
Gülcan Kış Meclis Araştırma Önergesinde şu ifadelere yer verdi: “Ev kiralarında ki önlenemeyen yükseliş, ev sahipleri ve kiracıları karşı karşıya getirirken, mahkemelerde kira davalarında ciddi artışlar olmuştur. Yüksek enflasyon, konut kredilerine getirilen kısıtlamalar, 6 Şubat depremi sonrası yaşanan iç göç ve toplumsal gerilimi artıran düzensiz yoğun dış göçün yarattığı dengesizlik sonucu konut stokunun bulunmaması gibi birçok sebep kira fiyatlarının artmasına neden olmuştur. Ev sahibi ve kiracı arasında ki tartışmalar şiddet olaylarına dönüşürken, Temmuz 2023 itibariyle meydana gelen şiddet olaylarında 3 kişi yaşamını yitirmiştir. Yapılan araştırmalara göre; şu anda en fazla kira artışı yüzde 1109 ile Antalya’da gerçekleşirken, onu yüzde 963 ile Mersin izlemektedir. Depremlerden sonra ve yabancılarında en fazla talep ettiği kent olması sebebiyle, Mersin’de kira artışları önlenemez bir yükseliştedir.”
TARTIŞMA ÖLÜMLE BİTTİ
Rize’de kiracı-ev sahibi anlaşmazlığı nedeniyle çıkan kavgada, ölü sayısı 2’ye yükseldi. Olay 24 Temmuz’da Paşakuyu Mahallesi’nde meydana geldi. Ev sahibi Mücahit Kazancı, kira artışı yapmak istediği dairesi için kiracısının yeğeni Halil Ak ile buluştu. İddiaya göre kira zammını fazla bulan Ak, arkadaşları Sedat Semavi Sarı ve Miraç B. (25) ile ev sahibi Kazancı arasında tartışma çıktı. Tartışmanın kavgaya dönüşmesi üzerine Mücahit Kazancı’nın bıçakla saldırdığı Halil Ak ve 2 arkadaşı, yaralandı. Şüpheli gözaltına alınırken, yaralılar ambulanslarla Recep Tayyip Erdoğan Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ne kaldırdı. Boynundan bıçaklanan Halil Ak hayatını kaybetti. Ağır yaralanan Sedat Semavi Sarı yoğun bakımda tedaviye alınırken, Miraç B. ise taburcu edildi. Cinayet şüphelisi ev sahibi Kazancı, emniyetteki işlemlerin ardından sevk edildiği mahkemece tutuklandı. Ev sahibi Kazancı’nın bıçak darbeleriyle sırtından, göğsünden ve kolundan ağır yaralanan Sedat Semavi Sarı, yoğun bakımdaki tedavisinin 14. gününde hayatını kaybetti.
‘KİRACIYA EV SAHİBİ 200 BİN LİRA TEKLİF ETTİ’
Ankara’nın Etimesgut ilçesinde 2 bin 450 liraya kirada oturan Ali K., ev sahibinin evinin boşaltması için teklif ettiği 200 bin lirayı kabul etmedi. Emekli Ali K., ev kiralarının yüksek söyleyerek, 4 yıldır oturduğu evden çıkmayacağını belirtti. Ali K.’nin avukatı Selim Ünal, vekilliğini yaptığı Ali K.’nın 4 yıldır kirada oturduğunu söyleyerek, “Ev sahipleri kiracılarını çıkarabilmek için artık ‘hava parası’ teklif etmeye başladılar. Bizi arayan emlakçı arkadaş, bizim vekilliğini yaptığımız kiracımızın eviyle alakalı bir teklifte bulundu ve ‘Bizim bu evimiz 4 milyon lira değerinde. Ancak içinde kiracı olduğu için evi 3 milyon liraya satamıyoruz. Çıkarsanız size 200 bin lira hava parası verelim’ dedi. Kiracım da emekli olduğu ve oturduğu fiyata yeni bir ev bulamayacağı için teklifi reddetti” dedi. Son 1 yıldır bu sorunun devam ettiğini belirten Ünal, ‘Kiracıların da yapabileceği bir şey yok. Hakları neyse sonuna kadar savunmak istiyorlar.
Ev sahibi şu an dava açsa bile kazanma ihtimali yok. 5 yıl boyunca aynı yasal sınırlar içerisinde kirasını alacak, ardından 5 yıl dolduktan sonra yine tahliye edemez. Sadece miktarın güncellenmesini isteyecek. 5 yıl dolduktan sonra çevredeki kira fiyatlarının emsalleri neyse o miktar üzerinden yapılabilir. Ama bunu da kendi aralarında çözmeleri mümkün olmuyor. Daha sonra ev sahipleri dava açıyor. Ardından mahkeme yüzde 25-30 arasında takdir indirimi yaparak, örneğin 20 bin liraysa kiralar 14-15 bin lira oluyor.’ ifadelerini kullandı. Fatma Ş.’nin emlakçısı Merve A. da müvekkilinin, içinde kiracısı varken evini satamadığı için bu yola gittiğini söyledi.
EVLERİNİ SATAMIYORLAR
Zam oranı anlaşmazlıkları ve tahliye talebiyle açılan davalar rekor seviyeye ulaşırken, son aylarda yer gösterme kavgası da mahkemelik oldu. Yüzde 25 zam sınırı nedeniyle istedikleri kira rakamını alamayan kimi ev sahipleri mülklerini satışa çıkardı. Ancak bazı kiracılar müşterilere evi göstermek istemiyor. Evin gösterilmesi için açılan davalar ortalama bir yıl sürünce mülk sahipleri mağdur oluyor. Kimi ev sahipleri fahiş artış ve tahliye baskısı yaparken, kimi de dava açıyor. Kira davaları mahkemelerin yükünü arttırırken, buna bir de yer göstermek kavgası eklendi. Geçmiş yıllarda nadiren yaşanan bu durumun son aylarda büyük artış gösterdiği belirtiliyor. Sektör temsilcilerine göre; son dönemde eski kiracının ödediği rakam düşük kalınca evini satmak isteyenlerin sayısı arttı. Bu da yer gösterme anlaşmazlığına zemin hazırladı.
DAVALAR UZAYIP GİDİYOR
Ankara Tüm Emlakçılar Meslek Odası Başkanı Hakan Akçam, kiralardaki fahiş artışa karşı yüzde 25 artış sınırı kararıyla ilgili, “Bu sorunu çözemez. Tam aksine ev sahibi ile kiracı arasındaki sorunların tırmanmasına sebep olur” dedi. Ev sahibi ve kiracının sorunlarını genellikle kendi aralarında uzlaşma ile çözmeye çalıştıklarını hatırlatan Akçam, Adalet Bakanlığı’nın alternatif olarak hazırladıkları hapis cezası, adli para cezası ya da idari para cezası formülüyle ilgili olarak şöyle dedi:
“Fahiş kira artışları ile ilgili yaptırım uygulanacağı, para ve hapis cezası verilebilmesi için çalışma yapıldığı yönünde bilgiler var. Bize göre fahiş artışların belirlenmesiyle ilgili olarak şehirlerde alt ve üst sınır belirlenerek bir skala çalışması yapılması, ondan sonra yaptırımların devreye sokulması uygun olacaktır kanısındayım. Tabi ki yaptırımlar para cezası veya hapis cezası verilmesinin etkili olabileceği düşüncesindeyim. Ancak ekonominin vazgeçilmez kuralı olan arz ve talebin fiyatları belirlediğinin unutulmaması ona göre de yasal düzenlemeler getirilmesinin dengeleri korumak anlamında önemli olduğunu düşünüyorum. Hukukçular, kiracının fahiş fiyat iddiasına, ev sahibi de ‘Evimin değeri bu tutar değil’ diyerek dava açabileceğine işaret ediyor. Böyle bir durumda ev sahibinin gerçek daire değerinin tespit edilmesini talep edebilir ki bu durum da ev sahibi ile kiracı arasındaki davalar uzayıp gidiyor. Önlem olarak yabancıya arsa, konut ve işyeri satışı durdurulmalıdır.”
‘SINIRLAMA KARARI ALSAN DA DİNLEYEN YOK’
CHP’li Özgür Özel “Tayyip Erdoğan kira artışını yüzde 25 ile sınırlandırmaya devam edeceklerini açıkladı. TÜİK’in makyajlı rakamlarına göre bir yıllık artış yüzde 71,43 gerçek artış yüzde 300’lerde... Sınırlandırma kararı alsan da dinleyen yok, bulduğun çarenin yaraya merhem olduğu da yok” dedi.
10 YILDA ÇALIŞARAK ALMA SÜRESİ 120 AY ARTTI
2013 başında bir memur 63 aylık maaşı karşılığında bir ev alabiliyordu. Bu sayı son döneme kadar 65-80 ay arasında değişti. 2020 yılı başında bir memur hala 67 maaş karşılığında bir ev alabiliyordu. Yavaş yavaş bu süre artsa da Türkiye’nin yeni ekonomik modele geçtiği 2021 sonbaharına kadar hala 100 aydan düşüktü. Yeni ekonomik modelle birlikte Kasım 2021’de bu süre 107 aya yükseldi. Mayıs 2023’te bir memurun 95 metrekare ev satın alabilmesi için 15 seneden daha fazla (184 ay) yemeden içmeden çalışması gerekiyor. En düşük memur maaşı için bu süre biraz daha yüksek.
