30 yıl önceki savaşta nüfusunun yarısı mülteci durumuna düşen Bosna-Hersek, şimdi birçok ülkeden binlerce mülteciye ev sahipliği yapıyor. Uluslararası sınırları tanımadıkları için mültecileri gerçek devrimciler olarak gören idealist bir grup Bosnalı gencin kurduğu Kompas 071 Derneği, onlarla dayanışmanın adresi.
FATMA ALBAYRAK
Tevafuk eseri bir alışveriş merkezinde tanıştığımız Enisa’nın beni ertesi gün gerçekleşecek ve geliri mültecilere bağışlanacak olan bir kermese davet etmesiyle Kompas 071 ile tanıştım. (Kompas: Pusula. 071: Saraybosna’nın eski posta kodu.)
Kompas 071, Saraybosna’nın Pofalicka mahallesinde, Hotel İtalia’nın hemen aşağısında bulunan ufak bir dernek. İhtiyaç sahiplerinin (özellikle zorunlu göç sebebiyle Bosna Hersek’e gelen yahut buradan geçen mültecilerin) kıyafet bulabileceği, çamaşırlarını yıkayabileceği, yemek yiyebileceği; kapıdan giren herkese güvenli, hoş görülü alan sunan bir merkez.
İçeri girerken beni Wanda isimli sevimli bir köpek karşıladı. Sonrasında müthiş bir enerjiye sahip Kompas ekibiyle (Mehmed, Emina, İnes, Enisa ve Smail) oturup biraz sohbet ettik. Enisa’ya yolunun buraya nasıl düştüğünü sordum ve bana Pofalicka çevresinde yaşadığı için derneğe gelen mültecileri sık sık gördüğünü söyledi. Kendini boşlukta hissettiği bir dönemden geçiyormuş ve toplumda daha faydalı bir rol oynaması gerektiğine karar vermiş. Böylece boş zamanlarını Kompas ekibine yardım etmekle geçirmeye başlamış. Şimdi koordinatör olarak halinden oldukça memnun görünüyor.
Tatlı sohbetimizden sonra Enisa bana etrafı gezdirdi. Yeni sahiplerini bekleyen koli koli kıyafete, Bosna’nın kuvvetli kışında birilerini sıcak tutacak battaniye ve yorganlara, duvarlara yapıştırılmış umut verici sözlere baktık ve biraz derneğin Enisa’nın hayatı üzerindeki yerinden bahsettik. Kendisi üniversitede Sosyal Hizmet bölümünde okuduğu için marjinal olarak tanımlanan insanlara dair pek çok çalışma yapmış. Fakat kimsenin mültecilerin yaşadıklarından ve buraya kadar gelmek için göze alması gereken korkunç gerçeklerden haberi yokmuş. Bu haksızlıkmış.
Röportaja başlamak için bilgisayarımı ve not defterimi hazırlarken derneğin başkanı (o böyle seslenilmesinden hoşlanmıyor) İnes ile bir başka odaya geçip daha sessiz bir ortamda konuşup konuşmayacağımızı merak ettim. Fakat röportajı bir koltukta Mehmed, Emina, Enisa ve Smail, öteki koltukta Fas’tan gelen mülteciler ve bir başka koltukta ben, Wanda ve İnes otururken, herkes kendi arasında başka konular konuşurken gerçekleştirdik. Bahsedilen güvenli ortamı kalbimin en derinliklerinde hissettim.
Derneğinizi ilk kez arkadaşım Enisa’dan duydum ve sizinle geliri mültecilere bağışlanacak olan kermesinizde tanışma fırsatı yakaladım. Fakat evvelki çalışmalarınıza pek hâkim değilim. Derneğiniz Kompas 071 nasıl, ne zaman, hangi motivasyonla ortaya çıktı?
Basitçe açıklamak gerekirse mülteciler için güvenli bir alan oluşturma fikri 2020 senesinde benim de içinde bulunduğum bir arkadaş grubundan çıktı. 2018’in sonunda mültecilerin Balkan Rotasına diye anılan güzergâhına Bosna-Hersek’in dahil olmasıyla yoğun bir göç başlamıştı ve biz buna alışkın değildik. Elbette daha önce Kosova’dan gelenler, çevre ülkelerdeki gerginliklerin etkisiyle bize sığınanlar olmuştu fakat çok uzun yıllardır yoğun bir göçün merkezi olmadığımızı söyleyebilirim. Biz bu durumun tam tersine aşinaydık. Daha önce Bosnalılar olarak ülkemizi savaş sebebiyle terk edip mülteci konumuna düştüğümüz olmuştu. Fakat 2018’in sonunda belki de ilk defa roller değişti ve insanlar bize sığınmaya başladı. O yıl gerçekten sokaklarımız binlerce çaresiz insanla dolup taşıyordu ve fark ettiğimiz şey, mülteci kamplarının, içinde yaşayan insanlara yeterli gelmiyor olmasıydı. Pek çok kişinin en temel ihtiyaçları bile karşılanmıyordu. Fakat en önemlisi kendilerini kabul görmüş, hoş karşılanmış hissetmiyor olmalarıydı. Bana kalırsa kıyafet, yiyecek ve diğer ihtiyaçların ayarlanması kolay fakat bir insana sunacağınız tebessüm en önemlisi.
Böylece 2020’de bu insanlara gerçekten ihtiyaç duyduklarını verecek bir dernek kurmaya karar verdik. Başta dikkat çekmemeye özen gösterdik çünkü çevreden tepki alabilirdik. Çalışmalarımıza polisler de dahil oluyordu. Fakat mahallemizin hoşgörülü tavrı sağ olsun bu yoğun ve gergin dönemleri atlatabildik. Artık tüm kurumlar ve polisler tarafından tanınıyoruz ve herhangi bir sorunla karşılaşmıyoruz.
Sıkıcı bir soru olduğunun farkındayım fakat yine de sormak durumundayım: Güncel olarak hangi misyon ve vizyonla hareket ediyorsunuz?
Kompas’ı kurarken en önemli amacımız insanlara güven vermekti. Fakat kendi aramızda Kompas’ın gideceği yön üzerine biraz konuştuktan sonra yaptığımız şeyin insani yardım olmadığında karar kıldık. Şunu gayet net bir şekilde söyleyebilirim ki bu politik bir iş ve politik bir duruş. Her çeşit insan için özgürlük, eşitlik ve adil hayat standartlarını savunuyoruz. Gerek savaştan gerek ekonomik krizden gerekse küresel ısınmadan kaçıyor olsunlar… Biz herkesin onurlu bir hayat yaşaması için elimizden geleni yapmaya çalışıyoruz ve kapımıza gelen kimseyi geri çevirmiyoruz.
Geçenlerde bir arkadaşımla mültecilerin ‘kim’ olduğu üzerine konuştuğumuzda bana şöyle söyledi: ‘Onlar sahip olduğumuz tek devrimciler. Ülkeleri, sınırları korkusuzca geçiyorlar. Gerçek devrimci budur.’ Bu insanların kabul edilmedikleri yerlerde yaşam savaşı verme cesaretlerine çok saygı duyuyorum. Çünkü maalesef Avrupa’ya hala kolonyal düşünce sistemi ve İslamofobi hâkim. Bunun değişmesi gerek.
Peki mültecilerle iletişimi nasıl sağlıyorsunuz? Onlar mı size geliyor yoksa siz mi onlara gidiyorsunuz?
Sanırım Bosna Hersek’ten ziyade yurt dışında daha çok tanınıyoruz ve buraya gelecek insanların bir şekilde bizden haberi oluyor. Özellikle mülteci kamplarında ismimiz burayı daha önce ziyaret eden insanlar tarafından yayılıyor. Dediğim gibi, ilk açıldığımız sene daha ziyade sessiz bir şekilde hayatta kalmaya çalışan bir dernektik. Bu yüzden reklam üzerine pek yoğunlaşamadık. Özellikle 2021’de Bihaç’ta sınıra 5 km uzaklıkta bir başka şube açmamızla polisle ve birtakım kurumlarla yaşadığımız gerginlik dolayısıyla adımızı televizyon ve diğer medya organlarından çok fazla duyurmamaya çalıştık. İşimize baktık ve hayatta kaldık. Şimdi aradan oldukça uzun süre geçti ve çeşitli Avrupa ülkelerinden çok fazla destek aldığımızı söyleyebilirim. Bundan sonra sesimizi daha güçlü bir şekilde duyurmaya başlamaya hazırız. Fakat insani yardım endüstrisinin bir parçası olmadığımızı ve dramatik etki ile insanlara yardım etmediğimizi söylemekte fayda var. Biz sadece dayanışma istiyoruz, acıma değil.
Bağış toplama süreci nasıl işliyor? Facebook sayfanızda gördüğüm kadarıyla birçok ülkeyle iş birliği yapıyorsunuz. Bu bağışların ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması için nasıl bir organizasyona ihtiyaç var?
Aldığımız desteğin büyük bir kısmı çeşitli gayri resmi topluluklardan yahut derneklerden geliyor. Şu anda Lüksemburg’dan, İsviçre’den, Almanya’dan oldukça fazla yardım alıyoruz. Yardımlarımız ya para desteği olarak ya da kamyonlar eşliğinde bize ulaştırılan bağışlar yoluyla gerçekleşiyor. Bunun için çok minnettarız çünkü kapımıza kadar gelen bu kamyonlar olmasa dernek olarak nasıl ayakta kalabilirdik bilmiyorum.
Şu anda üstünde çalıştığınız yeni projeleriniz var mı? Kompas 071 gelecekte nasıl bir yol izleyecek?
Öncelikle sosyal medyamıza daha çok yoğunlaşmaya çalışıyoruz. Bosna Hersek ve çevre ülkelerdeki zorunlu göç durumunu doğru bir şekilde yansıtmak için sosyal medya önemli. Aynı zamanda mültecilerin geçmek zorunda olduğu uzun yasal sürece daha çok dahil olmak adına hukuk müdafaası üzerine de çalışmalarımız başladı. İnsanlara sadece ilk yardım sağlamak ve onları yönlendirmektense haklarını savunmak, sunabileceğimiz tüm destekleri sunmak istiyoruz. Önümüzdeki dönemlerde bu iki mesele üzerine yoğunlaşmaya çalışacağız.”
***
İnes konuşan tek kişinin kendisi olmasından rahatsızlık duyuyor. “Enisa da konuşabilir, kendisi koordinatörümüz ne de olsa.” diyor. Enisa’dan bana biraz Bosnalı gençlerin mültecilere bakış açısını anlatmasını istiyorum. Umut verici gelişmeler olup olmadığını soruyorum. “Gençler düşünmüyor.” deyip gülüyor. Fakat onların enerjik ekibine baktığımda umut verici istisnalarla karşılaştığımı söyleyebilirim.
Fotoğraf çekilip taksi çağırıyoruz. Mehmed, Emina, Enisa, Smail, İnes ve Wanda’yla vedalaşıyorum. Fakat Kompas’la bağımızı koparmayacağız. Onlara Instagram yahut Facebook üzerinden ulaşmak çok kolay, yeni projelerinde mutlaka bir araya geleceğiz inşallah.
